"Το πηγάδι του Ναστάση" μας ταξιδεύει στην ελληνική επαρχία

“Το πηγάδι του Ναστάση” είναι ένα φοβερά ενδιαφέρον και ιδιαίτερο μυθιστόρημα που ήρθε στα χέρια μας από τις εκδόσεις Γκόνη. Ο Αυγερινός Φραγκούλης έστησε μια ιστορία με ανατρεπτική πλοκή και φόντο την ελληνική επαρχία.

Με έναν θρύλο που έχει τις ρίζες του στην εποχή της Τουρκοκρατίας ξεκινά το μυθιστόρημα, σε ένα χωριό, που βρίσκεται στο Νομό Ηλείας: Ένα πηγάδι “ανάποδο” με πετρωμένο νερό, που αρνήθηκε να ξεδιψάσει έναν κακό Τούρκο, στέκει ακοίμητο από πάντα. Λέγεται ότι αυτός ο Τούρκος έγινε γεράκι που φώλιασε στο ανάποδο πηγάδι και αγνάντευαν μαζί όλη την περιοχή.

Με αυτόν το λαογραφικό και μεταφυσικό μύθο στήνεται η ιστορία μας που κρατάει τρεις γενιές. Ξεκινά από τις αρχές του 1900, λίγο πριν τα γεγονότα της Μικρασίας, συνεχίζει με τον πόλεμο του ’40 και τον Εμφύλιο, ενώ φτάνει μέχρι τη Χούντα και ως τις μέρες ή και πιο μετά. Όλα αυτά, μέσα από την περιγραφή της ζωής μιας οικογένειας στο πέρασμα του χρόνου, βάζοντας στο κέντρο της δράσης τρεις πολύ διαφορετικούς χαρακτήρες: τον Αναστάση, έναν στρυφνό ζωοκλέφτη με μία δική του προσωπική ηθική, τον Θεοδόση, έναν άνθρωπο που δουλεύει αγόγγυστα και προσπαθεί πάντα για την εξέλιξη και τον Τάση, έναν τίμιο, αλλά διολισθαίνων από την πραγματικότητα νεαρό. Ή μήπως δεν διολισθαίνει, αλλά συναισθάνεται όσα οι άλλοι αγνοούν;

Οι τρεις πρωταγωνιστές συμπληρώνουν το παζλ της ζωής τους μέσα από τις πράξεις τους, συνυφασμένες με την εξέλιξη του ίδιου του χωριού, αλλά και της ελληνικής ιστορικής πραγματικότητας. Η πλοκή, δημιουργώντας την απαραίτητη αγωνία για τη συνέχιση της ανάγνωσης, τρέχει ασταμάτητα στη λύση του δράματος. Αν υπάρχει λύση. Διότι κεντρικό θέμα του έργου είναι η αντιμετώπιση του κακού. Παύει ποτέ να υπάρχει το κακό; Όχι. Το κακό πάντα παραμονεύει, αλλά ο άνθρωπος έχει πολλές φορές τη δύναμη να το νικήσει. Γεμάτο συμβολισμούς, το πηγάδι του Ναστάση ξεχωρίζει το κακό από το καλό, και σου δείχνει πόσο η θέληση μπορεί να σε κάνει να προχωρήσεις παρά τα εμπόδια. Τρόπος δεν υπάρχει, παρά μόνο κόπος και επιμονή.

Όλοι οι χαρακτήρες – και όχι μόνο οι κεντρικοί- είναι θεατρικά δομημένοι (φαίνεται το θεατρικό συγγραφικό παρελθόν του κ. Φραγκούλη), που δεν σου αφήνουν καμία απορία για τις πράξεις και την εξέλιξή τους. Ξεκινώντας από τον πρώτο γενάρχη Αναστάση, βλέπουμε πώς η φράση “αμαρτίες παιδεύουσι τέκνα” παίρνει σάρκα και οστά. Και αυτό δεν αφορά μόνο τις παρελθοντικές πράξεις που τις βρίσκουν μπροστά τους οι νεότερες γενιές, αλλά ακόμη και την ίδια την κληρονομικότητα.

Ξεχωριστής σημασίας στοιχείο στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα είναι η ίδια η γλώσσα. Ο Αυγερινός Φραγκούλης γράφει χρησιμοποιώντας το τοπικό ιδίωμα της ευρύτερης περιοχής της Ηλείας, το οποίο μπορεί αρχικά να φαίνεται κουραστικό και αποτρεπτικό για την ανάγνωση, όμως σύντομα συνηθίζεις και καταλαβαίνεις δύο πράγματα: αρχικά, ότι αυτή η γλώσσα δίνει ακόμη μεγαλύτερη γλαφυρότητα στην αφήγηση και τη δημιουργία εικόνων και δεύτερον, ότι τελικά η ίδια η γλώσσα διαμορφώνεται από το περιβάλλον. Το τοπικό ιδίωμα αναπτύσσεται για κάποιον λόγο. Και η χρήση του είναι ο καλύτερος τρόπος να περιγράψεις όσα συνέβησαν σε μια εποχή αρκετά μακρινή από τη δική μας. Περιγράφονται έτσι καλύτερα τα ήθη μιας κοινωνίας που ερμηνεύουν τις πράξεις της, ενώ με το πέρασμα των χρόνων μέσα στο βιβλίο, χαλαρώνει και το ίδιο το ιδίωμα. Η γλώσσα είναι κι αυτή ένας ζωντανός οργανισμός που εξελίσσεται μέσα από την αφήγηση.

Ενώ η αφήγηση στη μεγαλύτερη έκταση του έργου είναι τριτοπρόσωπη, όταν φτάνει η ώρα του Τάση περνάμε στην πρωτοπρόσωπη. Ούτε αυτό είναι τυχαίο. Ο πιο δύσκολος – ως προς την περιγραφή του – χαρακτήρας πρέπει να μας κάνει να μπούμε στη θέση του: περισσότερο σκέφτεται, παρά πράττει, ενώ ταλαιπωρείται από παραισθήσεις τις οποίες δεν πρέπει να απορρίψουμε, αλλά να βιώσουμε μαζί του.