Ρένα Παπασπύρου
«Το πέρασμα του κομήτη: Επεισόδια και εικόνες στην ύλη»
Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων, Κτίριο Α
29 Σεπτεμβρίου – 20 Νοεμβρίου 2022
Η έκθεση της Ρένας Παπασπύρου, που παρουσιάζει ο Δήμος Αθηναίων στην Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων από τις 29 Σεπτεμβρίου έως τις 20 Νοεμβρίου 2022, συγκεντρώνει έργα τα οποία δεν είναι τόσο γνωστά στο αθηναϊκό κοινό ή έχουν να εκτεθούν πολύ καιρό. Γύρω από την προβολή «Το πέρασμα του κομήτη» (2000), που εκτίθεται για πρώτη φορά στην Αθήνα, συγκροτήθηκε ένας αστερισμός έργων από διάφορες ενότητες και περιόδους. Στο πλαίσιο αυτό, λοιπόν, παρουσιάζονται οι πρώιμοι πειραματισμοί της Παπασπύρου με τα μωσαϊκά, τα κεραμίδια και τα τούβλα.
Η έκθεση «Το πέρασμα του κομήτη: Επεισόδια και εικόνες στην ύλη», που διοργανώνεται από τον Οργανισμό Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας Δήμου Αθηναίων, δίνει την ευκαιρία να επανεξετάσουμε τον ρόλο της εικόνας στη δουλειά της Παπασπύρου. Η εικόνα στο έργο της δεν είναι πεπερασμένη ή μετρήσιμη. Αντιθέτως, είναι μια εικόνα δίχως όρια, δίχως κέντρο, μια εικόνα φασματική. Στο έργο της δεν υπάρχει κορνίζα ή κάδρο, ούτε ορθογώνιο πλαίσιο. Τα διαβρωμένα περιγράμματα των εικόνων της εισέρχονται -εισβάλλουν- στον δικό μας κόσμο. Πρόκειται για μια εικόνα εύθραυστη, φθαρτή, έκκεντρη· μια μυθοπλαστική, μεταφορική και σκεπτόμενη εικόνα, που εμπεριέχει μέσα της το παρελθόν και το μέλλον της· μια εικόνα χρονικά ευμετάβλητη και ρευστή. Οι εικόνες της Παπασπύρου αναδεικνύουν το μεγαλείο της λεπτομέρειας και δοκιμάζουν τις δυνατότητες του βλέμματος: υπάρχουν μέσα στην ύλη, αλλά και πίσω από αυτήν, όπως στην περίπτωση του τελευταίου έργου της, «Βρυάξιδος 11 & Ασπασίας».
Η Παπασπύρου μελετά το ασυνείδητο των εικόνων και την ενδεικτική τους αμεσότητα ή διάσταση. Κάτι ασήμαντο, μια ρωγμή σε μια επιφάνεια, για εκείνην αποτελεί εικόνα. Στη σειρά «Γεωγραφίες», παραδείγματος χάρη, όταν επισημαίνει με τη λεπτή μύτη του μολυβιού τις «τυχαίες φόρμες» που βρίσκονται πάνω σε αποτοιχισμένες επιφάνειες, στην ουσία μετατρέπει τις υπάρχουσες ρωγμές σε εκτάσεις, χώρες, φανταστικά σύνορα, θάλασσες και ποταμούς. Ο οπτικός μηχανισμός της Παπασπύρου έχει απεριόριστες εικονοποιητικές δυνατότητες. Το βλέμμα της καλλιτέχνιδας εστιάζεται και απεστιάζεται με χαρακτηριστική ευκολία. Αναγνωρίζει στην ύλη «ευρήματα», μικρόκοσμους και μακρόκοσμους, φανταστικούς χώρους, πρόσωπα και φιγούρες, ναούς, φλόγες, ζώα και αστέρια. Το έργο της Ρένας Παπασπύρου θέτει και απαντά το ερώτημα «τι είναι και τι κατασκευάζει μια εικόνα;» Είναι ο χρόνος, η εμπειρία, η μνήμη, η ύλη, το βλέμμα, η χειρονομία, το διαμεσολαβημένο σώμα και φυσικά ο νους, ο οποίος γεννά συνειρμούς.
Η τέχνη της Ρένας Παπασπύρου, ιδωμένη συνολικά μέσα από την αρχιτεκτονική της ύλης που μεταχειρίστηκε, σχηματίζει έναν Οίκο. Τούβλα, κεραμίδια, τοίχοι, μωσαϊκές πλάκες και κλίμακες συνθέτουν το σχέδιο μιας ιδιόμορφης κατοικίας. Αυτό το σπίτι «χτίστηκε» σταδιακά μέσα σε διάστημα εξήντα ετών. Εξετάζοντας συνολικά το έργο της Παπασπύρου με μια αναδρομική ματιά, αντιλαμβάνεσαι ότι τελικά έχεις να κάνεις με ένα εγχείρημα μακράς πνοής, με ένα σχέδιο ζωής. Αντιλαμβάνεσαι επίσης την πληρότητα αυτού του σχεδίου (έτσι εξηγείται γιατί το έργο της είναι ολοκληρωμένο), την ανθρωπιστική του διάσταση και την οικειότητα που αποπνέει. Τέλος, έχοντας στο μυαλό σου αυτόν τον Οίκο ως τελικό έργο, συνειδητοποιείς τη σύνθετη σχέση του χώρου και του χρόνου στη δουλειά της Παπασπύρου, το πώς οι δύο αυτές έννοιες λειτουργούν, διαπλέκονται και αλληλοεπιδρούν.
Η Ρένα Παπασπύρου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1938. Σπούδασε ζωγραφική και ψηφιδωτό στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας (1956-63) και ψηφιδωτό στην École Nationale Supérieure des Beaux-Arts στο Παρίσι (1964-66). Εκπρόσωπος της εννοιολογικής ζωγραφικής, η Παπασπύρου έχει διερευνήσει εξαντλητικά τις δυνατότητες της ύλης και του σχεδίου. Χρησιμοποιεί ευρεθέντα και readymade υλικά (ξύλα, λαμαρίνες, άσφαλτο, μωσαϊκά πλακάκια), προερχόμενα αποκλειστικά από τον αστικό χώρο -το «τοπίο της πόλης», όπως η ίδια το ονόμασε το 1980-, καθώς και την τεχνική της αποτοίχισης, για να επισημάνει τα διάφορα «επεισόδια» που φέρει πάνω της μια επιφάνεια, αλλά και τις συνειρμικές εικόνες -«εικόνες στην ύλη»- που γεννιούνται κατά τη θέασή τους. Η Παπασπύρου έχει επιτελέσει σημαντικό διδακτικό έργο. Από το 1978 δίδαξε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών. Διετέλεσε διευθύντρια του Γ′ Εργαστηρίου Ζωγραφικής (1993-2005) και έγινε η πρώτη γυναίκα καθηγήτρια της ΑΣΚΤ που διηύθυνε Εργαστήριο. Από το 2006 είναι Ομότιμη Καθηγήτρια της ΑΣΚΤ. Ζει και εργάζεται στην Αθήνα.
Την επιμέλεια της έκθεσης υπογράφει ο Χριστόφορος Μαρίνος, ιστορικός τέχνης, επιμελητής εκθέσεων και δράσεων του ΟΠΑΝΔΑ.
Η έναρξη της έκθεσης θα πραγματοποιηθεί την Πέμπτη 29 Σεπτεμβρίου, 18:00-22:00
Διάρκεια έκθεσης: 29 Σεπτεμβρίου – 20 Νοεμβρίου 2022
Ώρες λειτουργίας: Τρίτη – Σάββατο 11:00 – 19:00, – Κυριακή 10:00 – 16:00, Δευτέρα κλειστά.
Η είσοδος για το κοινό είναι ελεύθερη.
Η είσοδος στον εκθεσιακό χώρο γίνεται σύμφωνα με τα ισχύοντα υγειονομικά πρωτόκολλα.
Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων:
Γερμανικού & Μυλλέρου, Πλ. Αυδή
Κτίριο Α, Μεταξουργείο
Πληροφορίες: 210 5202420|www.opanda.gr
Νίνα Παπακωνσταντίνου
Phantoms
Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων, Κτίριο Β
29 Σεπτεμβρίου – 20 Νοεμβρίου 2022
Η έκθεση Phantoms της Νίνας Παπακωνσταντίνου που παρουσιάζει ο Δήμος Αθηναίων από τις 29 Σεπτεμβρίου έως τις 20 Νοεμβρίου στη Δημοτική Πινακοθήκη και διοργανώνεται από τον Οργανισμό Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας Δήμου Αθηναίων, περιλαμβάνει τη νέα δουλειά της καλλιτέχνιδας μαζί με μια επιλογή έργων της τελευταίας εικοσαετίας.
Από το 2000 μέχρι σήμερα, η Νίνα Παπακωνσταντίνου εξετάζει επισταμένα τη σχέση ανάμεσα στο κείμενο και την εικόνα του, ενώ παράλληλα διερευνά το σχέδιο ως σύνολο σημείων, αποτυπώσεων και ιχνογραφήσεων. «Γράφοντας, αντιγράφοντας και αποτυπώνοντας» (για να παραθέσουμε μια αδιαίρετη τριάδα απαρεμφάτων που η ίδια έχει χρησιμοποιήσει για να περιγράψει την εργασία της), η καλλιτέχνις σχεδιάζει στην επιφάνεια του χαρτιού αλλεπάλληλες εγγραφές και μεταγραφές που αναδεικνύουν τη γοητεία του ίχνους και της υλικότητας της γραφής. Οι αντιγραφές, μεταγραφές και ιχνογραφίες της Παπακωνσταντίνου γεννούν ένα κύμα συνδηλώσεων και συνειρμών, βάζοντας τον θεατή να σκεφτεί τις νοητικές διεργασίες πρόσληψης ενός κειμένου που έχει γίνει εικόνα και μιας εικόνας η οποία προέρχεται από ένα κείμενο.
Στην Παπακωνσταντίνου το θέλγητρο της γραφής διασταυρώνεται με την ηδονή της αντιγραφής. Η καλλιτέχνις αναγνωρίζει αυτό το θέλγητρο στην επιστολογραφία και στην ημερολογιακή γραφή, εξού και τα δύο είδη κατέχουν περίοπτη θέση στο έργο της. Τα σχέδιά της χαρακτηρίζουν ο λόγος της απουσίας (ερωτική επιστολή, σημείωμα αυτοχειρίας) και ο συντριπτικός λόγος (ημερολόγιο φυλακής ή εγκλεισμού). Στα έργα της Παπακωνσταντίνου τα κρυπτογραφημένα κείμενα συνεχίζουν να υπάρχουν ως «κυκλικές αναμνήσεις», εκφράζοντας ουσιαστικά την αδυναμία του θεατή «να ζήσει έξω από το ατελεύτητο κείμενο». Κοιτώντας τα σχέδιά της, πιάνεις τον εαυτό σου να συμμετέχει σε ένα γαϊτανάκι αναφορών που δεν φαίνεται να έχουν τελειωμό. Κάθε έργο, με άλλα λόγια, πυροδοτεί μια αδιάλειπτη αλληλουχία συνδέσεων. Τα σχέδια της Παπακωνσταντίνου θέτουν ερωτήματα για τη χρησιμότητα της ανάγνωσης του κειμένου και για τον τρόπο που η γραφή αναπαράγεται· ως προς αυτό, δεν θα ήταν καθόλου υπερβολή αν λέγαμε πως η καλλιτέχνις αντιγράφει σαν αυτόματο ή σαν ραπτομηχανή.
O τίτλος της έκθεσης της Παπακωνσταντίνου στην Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων είναι δανεισμένος από τα Phantoms, μια σειρά έργων σε αχνό μπλε, που αποτελούν βασικά την κάτω επιφάνεια από τα έργα της σειράς «Βιβλιοθήκη». Μαζί με αυτά τα φαντάσματα της γραφής, που εδώ λειτουργούν ως φανταστικές εικόνες, ως αποκυήματα φαντασίας στο όριο μεταξύ παρουσίας και απουσίας, η καλλιτέχνις παρουσιάζει και άλλα νέα έργα με υπαινικτική διάθεση, όπως το «We Will Not Be Silent», εμπνευσμένο από τα συνθήματα του γυναικείου κινήματος. Η έκθεση “Phantoms” παρουσιάζει ένα σύνολο εννοιών που διέπουν τη δουλειά της Παπακωνσταντίνου από το ξεκίνημά της μέχρι σήμερα. Οι έννοιες αυτές, σύμφωνα με την ίδια, είναι «ο γρίφος και το μυστικό, η σιωπή ανάμεσα στις λέξεις, η ουσία και το νόημα που συνεχώς μας διαφεύγει». «Πρόκειται για μία συνεχή έρευνα για το αποσπασματικό της επικοινωνίας, που όμως ανοίγει χώρο σε άλλες, καινούργιες γραφές και αναγνώσεις» σημειώνει η καλλιτέχνις.
Η Νίνα Παπακωνσταντίνου γεννήθηκε στην Αθήνα, όπου ζει και εργάζεται. Σπούδασε Ελληνική Φιλολογία στην Αθήνα και Καλές Τέχνες στο Camberwell College of Arts στο Λονδίνο. Το 2015 ήταν artist-in-residence στο Seeger Center for Hellenic Studies του Princeton. Έχει παρουσιάσει έργα της σε πολλές ατομικές και ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, μεταξύ άλλων: Home (διπλή ατομική με τον Κώστα Μπασάνο), Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Ιλεάνα Τούντα, Αθήνα· Collectanea, Deree – The American College of Greece, Αθήνα· Haft Paykar/Seven Beauties, Γκαλερί Mohsen, Τεχεράνη· Μετά τη Βαβέλ, AnnexM, Μέγαρο Μουσικής· Under/erasure, Γκαλερί Pierogi, Νέα Υόρκη· Multitudinous Seas, Fondation Hippocrène, Παρίσι· Αντίδωρον, Documenta 14, Κάσελ· ΝΠ ή τα σενάρια μιας ζωής, Locus Athens, Αθήνα· Typo (ατομική), Γκαλερί Καλφαγιάν, Αθήνα· Quieter in Every Phrase (ατομική), Γκαλερί Martine Aboucaya, Παρίσι· Αντί Γραφής (ατομική), Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Αθήνα· Heaven, 2η Μπιενάλε της Αθήνας.
Την επιμέλεια της έκθεσης υπογράφει ο Χριστόφορος Μαρίνος, ιστορικός τέχνης, επιμελητής εκθέσεων και δράσεων του ΟΠΑΝΔΑ.
Η έναρξη της έκθεσης θα πραγματοποιηθεί την Πέμπτη 29 Σεπτεμβρίου, 18:00-22:00
Διάρκεια έκθεσης: 29 Σεπτεμβρίου – 20 Νοεμβρίου 2022
Ώρες λειτουργίας: Τρίτη – Παρασκευή 11:00 – 19:00, Σάββατο – Κυριακή 10:00 – 16:00, Δευτέρα κλειστά.
Η είσοδος για το κοινό είναι ελεύθερη.
Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων:
Λεωνίδου & Μυλλέρου, Πλ. Αυδή
Κτίριο Β, Μεταξουργείο
Πληροφορίες: 210 5202420|www.opanda.gr
