Τι απεικονίζει άραγε ο παραπάνω πίνακας;
Άποψη 1η:
Αμφιταλαντεύομαι, για πρώτη φορά, ανάμεσα σε τρεις εκδοχές!
α. Η οργανωτική επιτροπή του γκέι παρέιντ που ξεφυλλίζει τα δελτία τύπου που γράφτηκαν για την τελευταία παρέλαση.
β. Η συντακτική επιτροπή του “Η ΠΟΛΗ ΖΕΙ” που οργανώνει τα επόμενα φύλλα στην κατεύθυνση της ανανέωσης και του εκσυγχρονισμού της.
γ. Η φράξια των δικαιωματιστών του ΣΥΡΙΖΑ που ετοιμάζεται να καταγγείλει την μισή Ελλάδα για εθνικιστές, σεξιστές, ρατσιστές.
Άποψη 2η:
Οι κύριοι ετοιμάζονται να υπογράψουν το μνημόνιο της εποχής και ενοχλούνται που τα φλας των φωτογράφων τους έπιασαν απ’αυτοφώρω. Ο τέταρτος από αριστερά κυριούλης στο βάθος ζηλεύει τον τρίτο για το κομψό καπέλο του. Βέβαια και οι άλλοι το ίδιο φοράνε, αλλά αυτουνού του πάει πιο πολύ. Ο πρώτος από αριστερά κάθεται γιατί δεν τον βαστούν τα πόδια του είτε από ντροπή είτε λόγω ηλικίας. Ενώ ο πρώτος από δεξιά κουβάλησε το κολατσιό του από το σπίτι. Γενικώς ο πίνακας αυτός αποτελεί μια καλλιτεχνική προφητεία της σημερινής κυβέρνησης (και της επόμενης και της μεθεπόμενης).
Πραγματική ιστορία:
Ρέμπραντ (Rembrandt Harmenszoon van Rijn) 1606-1669
Οι σύνδικοι της συντεχνίας των υφασματεμπόρων 1662
[Λάδι σε μουσαμά, 191,5 x 279 εκ., Άμστερνταμ, Rijksmuseum]
Τα πρόσωπα του Ρέμπραντ
Στην ομαδική προσωπογραφία «Οι σύνδικοι της συντεχνίας των υφασματεμπόρων», την οποία παρήγγειλε στον καλλιτέχνη η συντεχνία, βλέπουμε έξι άνδρες γύρω από ένα τραπέζι να εξετάζουν κάποια βιβλία πάνω σε ένα ύφασμα που θυμίζει περσικό χαλί. Πρόκειται για πέντε υφασματέμπορους (και έναν βοηθό, όπως λέγεται ότι υποδηλώνει η απουσία του χαρακτηριστικού καπέλου) οι οποίοι είναι εκλεγμένοι από την συντεχνία ώστε να ελέγχουν την ποιότητα των υφασμάτων, που θέτουν προς πώληση στα μέλη της οι παραγωγοί υφάσματος. Διάφορες είναι οι εκδοχές για την σημασία των χαρτιών μπροστά στους έξι άνδρες˙ είτε πρόκειται πάντως για τα οικονομικά πρακτικά της οργάνωσης, είτε πρόκειται για ένα δειγματολόγιο με το οποίο συγκρίνουν το κόκκινο ύφασμα πάνω στο τραπέζι, σίγουρα η προσοχή τους έχει εκτροχιαστεί στιγμιαία προς την μεριά του θεατή. Αυτή η μετατόπιση της προσοχής είναι ένα από τα πιο καίρια γνωρίσματα του πίνακα.
Θα λέγαμε λοιπόν ότι σε τούτο το έργο υπάρχει τουλάχιστον ένα πρόσωπο ακόμα, που όμως παραμένει αθέατο, διότι αυτό το πρόσωπο είμαστε εμείς. Το αθέατο πρόσωπο είναι αυτό που θεάται, εν προκειμένω την παρέα των συνδίκων, και που οι σύνδικοι το βλέπουν χωρίς εμείς να μπορούμε ποτέ να το προσεγγίσουμε οπτικά. Το εξωτερικό πρόσωπο στο οποίο έχουν στρέψει την προσοχή τους οι έξι άνδρες είναι ο θεατής, ο οποίος γίνεται η ουσία που βοηθάει τη σύνθεση να πυκνώσει. Η επίγνωση της ύπαρξης ενός θεατή (ο οποίος δεν μπορεί παρά να είναι αναπαραστατικά απών) εντείνει την εσωτερική και την εξωτερική συνοχή του έργου. Όλοι ενώνονται ενώπιόν του. Καθώς τα κεφάλια στρέφονται προς τον θεατή βρίσκονται άξαφνα σε μια παρατακτική θέση, που τους δίνει έναν αέρα ισοτιμίας, ή, ακόμα καλύτερα, δίνει στην ισοτιμία τους την ευκαιρία να διαταχθεί και να αποκαλυφθεί. «Είμαστε μια ομάδα που εργάζεται για έναν κοινό σκοπό, φέρουμε την ίδια ενδυμασία και σηκώνουμε για μια στιγμή το βλέμμα σ’ εσένα που μας κοιτάς. Εμείς ξέρουμε ποιοι είμαστε, εσύ όμως; Πού ανήκεις;» Κι αν η εικασία μας απέχει από τις πραγματικές σκέψεις των μοντέλων ή του ίδιου του Ρέμπραντ , μάλλον δεν έχει μεγάλη σημασία. Το αίσθημα του ανήκειν είναι πραγματικά έντονο και θα έλεγα ότι φέρνει τον θεατή στην θέση να πρέπει να αναστοχαστεί την εμπειρία του. Την εμπειρία της θέασης που εν προκειμένω ανάγεται στην εμπειρία του ανήκειν.
Ακόμα κι αν η συγκεκριμένη λέσχη επαγγελματιών δεν έχει τίποτα το ειδικό με το οποίο να μπορεί να ταυτιστεί ο σύγχρονος θεατής, έχει ωστόσο κάτι ευρύτερο: μια ποιότητα, που γιορτάζει μαζί σου την δική σου ατομικότητα και την επίγνωση ότι αποτελείς μέρος ενός μεγαλύτερου συνόλου.
Ο Ρέμπραντ εδώ, όπως και σε κάθε του έργο, επαληθεύει την μοναδική του ικανότητα να σε κάνει να αναρωτιέσαι, με ένα επίμονο αίσθημα χαρμολύπης, ποια είναι η θέση σου (μπροστά ή και μέσα) στον κόσμο.
