Ένας εφιαλτικός σύγχρονος «Πύργος» του Κάφκα στο ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΘΕΑΤΡΟ

Από τον ποιητή θεατρολόγο και κριτικό Κωνσταντίνο Μπούρα

Με πολύ μεγάλη δόση από Μαγιακόφσκι αλλά κι από το γκροτέσκο του δυτικοευρωπαϊκού γραν-γκινιόλ, ερωτοτροπώντας με το λεγόμενο «θέατρο του παραλόγου» αλλά και με το κινηματογραφικό νουάρ, έρχεται αυτή η παράσταση σήμερα στο Σύγχρονο Θέατρο του Κεραμεικού να θέσει το διαχρονικό θέμα της γραφειοκρατίας και της ασυνεννοησίας με έναν σατιρικό τρόπο, χωρίς να προκαλεί την δέουσα ασφυξία και την κλειστοφοβία που η κεντροευρωπαϊκή ψυχή απαιτεί. Με άλλα λόγια πολύς Πιραντέλλο στη θέση του Κάφκα, πολλή commedia dell’arte κι ελάχιστη σκοτεινιά. Το ερεβώδες στοιχείο πήγε περίπατο. Ίσως να έφταιγε κι η επίπεδη μετάφραση. Πάντως, όλοι οι ερμηνευτές ήταν αρκούντως περιγραφικοί και σχηματικοί, σαν φιγούρες θεάτρου σκιών, σαν μαριονέττες, σαν κούκλες, αλλά όχι και σαν σκιές από το «Μαύρο Θέατρο της Πράγας» που θα ταίριαζε περισσότερο στο πρωτότυπο κείμενο. Τα κείμενα πέρα από την όποια λειτουργική μετάφραση και την διασκευή της φέρουν έναν ολόκληρο κόσμο σημείων και υπό-σημείων, λειτουργούν σε πολλά επίπεδα, είναι προϊόντα του συγκεκριμένου πολιτισμού που τα γέννησε, φέρουν το ανεξίτηλο αποτύπωμα της περιρρέουσας ατμόσφαιρα της εποχής τους και δεν είναι απλώς λέξεις ή νοήματα πεταμένα στο χαρτί. Αλιεύουν από το Συλλογικό Ασυνείδητο τους αρχετυπικούς εκείνους φόβους που διεγείρουν το ένστικτο της αυτοσυντήρησης ερμηνευτή και συνδημιουργικού θεατή. Μπορούν να αναπλαστούν, να μεταποιηθούν, να υποστούν τεράστια, εκτεταμένη δραματουργική επεξεργασία έτσι ώστε να γίνουν αγνώριστα ίσως, δεν μπορούν όμως να χάσουν τους άξονες και τα βασικά συστατικά στοιχεία που τα γέννησαν. Εδώ είχαμε να κάνουμε με ένα μάλλον μονότονο και προβλέψιμο θέαμα, με καλές προθέσεις, αλλά λιγοστή γνώση κι έρευνα, με καταπληκτικούς ερμηνευτές κι υπέροχα σκηνικά (οι φωτισμοί έχαναν λίγο κι αδικούσαν το τελικό αποτέλεσμα). Έλειπε όμως κάτι: εκείνο που είχε ο Κάφκα κι αν επισκεφθεί κανείς το χαμηλοτάβανο κουκλίστικο σπίτι όπου έμενε θα καταλάβαινε ότι όλο αυτό το έργο είναι ενδεχομένως μια παραβολή χτισμένη πάνω στο πλατωνικό «Σπήλαιο των Ιδεών»… Αυτή όμως είναι μία άποψη, δι-Υποκειμενική. Τα δραματοποιημένα κείμενα κρίνονται In situ – επί τόπου και το συγκεκριμένο παράγωγο ήταν μάλλον ανιαρό, αναμενόμενο κι άνευ ουδεμίας εκπλήξεως, ανατροπής ή επιφυλάξεως ως προς το προφανές. Το θέατρο δεν είναι η Τέχνη του προφανούς. Ειδικά όταν έχουμε να κάνουμε με ένα ποιητικώς ερεβώδες κείμενο συγγραφέας, μεταφραστής, διασκευαστής και σκηνοθέτης συνομιλούν μέσω των ηθοποιών με το Άρρητο, το Άγνωστο ΚΑΙ το Άφατο. Κάτι που δεν συνέβη εδώ. Τουλάχιστον κατά την ταπεινή μου γνώμη. Τα κλασικά κείμενα πασίγνωστων δημιουργών είναι πόλος έλξης για το κοινό κι εισπρακτική εξασφάλιση, πρέπει όμως να συνεισφέρεις κάτι πρωτότυπο, κάτι δικό σου για να δικαιολογείται η επαναληψιμότητα μέσα στον Χρόνο.

Θα πρέπει όμως να εξάρω όλους τους ανθρώπους που κοπίασαν επιτυχώς (εν μέρει):

Οι παν-άξιοι συντελεστές είναι:

Μετάφραση: Βασίλης Πατέρας

Διασκευή: Έλσα Ανδριανού