Οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης στον κήπο του Αστεροσκοπείου

ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΣΥΜΠΑΝΤΟΣ, ΓΡΑΦΕΣ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ

Ο ουρανός και το φως των άστρων αποτέλεσαν πηγή έµπνευσης, προβληµατισµού και δηµιουργίας από τις πρώτες στιγµές που οι πρόγονοί µας έκαναν τα πρώτα δειλά τους βήµατα στον πλανήτη Γη, και ανορθώνοντας το βλέµµα τους προς το στερέωµα έγιναν «άνθρωποι».

Εδώ και αιώνες οι αστρονόµοι, αρχικά µε γυµνό µάτι και στη συνέχεια µε τηλεσκόπια, συλλέγουν το αµυδρό φως των άστρων και αποτυπώνουν µε συνεχώς µεγαλύτερη ακρίβεια τις θέσεις των ουράνιων αντικειµένων καθώς και την κίνησή τους µέσα στο χρόνο. Επιπλέον, αναλύοντας το φως στα χρώµατά του αποκαλύπτουν τη χηµική σύσταση των αστεριών και υπολογίζουν τις αποστάσεις τους. Έτσι, οι αστρονόµοι γίνονται συγγραφείς ενός κοσµικού ταξιδιού πίσω στο χρόνο, καθώς η πεπερασµένη ταχύτητα του φωτός σε συνδυασµό µε τις «αστρονοµικές αποστάσεις» τούς προσφέρει µια στιγµιαία εικόνα του παρελθόντος κάθε ουράνιου αντικειµένου. Η λεπτοµερής καταγραφή της πληροφορίας αυτής –αρχικά σε λίθινες πλάκες και παπύρους, ύστερα σε βιβλία και σήµερα πια σε ψηφιακά µέσα– καθώς και η διαφύλαξη και η µετάδοσή της στις επόµενες γενιές των επιστηµόνων υπήρξαν καθοριστικής σηµασίας για την πρόοδο της επιστήµης και την κατανόηση του Σύµπαντος.

Δεν έχουν όµως µόνο οι αστρονόµοι και οι παρατηρήσεις τους το προνόµιο να µας ταξιδεύουν πίσω στο χρόνο. Όταν ως αναγνώστες ξεφυλλίζουµε σήµερα ένα βιβλίο, φιλοσοφικό, ιστορικό ή επιστηµονικό, εξερευνούµε, µε οδηγό το πνεύµα και τη γνώση του συγγραφέα, πτυχές του πολύµορφου κόσµου µας. Στα βιβλία της ιστορίας, αλλά και ειδικότερα της ιστορίας των ιδεών και της ιστορίας της επιστήµης, ανακαλύπτουµε πώς οι συνάνθρωποί µας αντιµετώπιζαν στο παρελθόν τις προκλήσεις της καθηµερινότητας, διατύπωναν µε βάση τα δεδοµένα της εποχής επιστηµονικές και φιλοσοφικές θεωρίες ή ονειρεύονταν το µέλλον τους. Ένα µέλλον το οποίο εµείς σήµερα έχουµε την τύχη να βιώνουµε και να γινόµαστε έτσι προνοµιούχοι κριτές τους.

Το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, το αρχαιότερο ερευνητικό ίδρυµα της χώρας, σε συνεργασία µε τις Πανεπιστηµιακές Εκδόσεις Κρήτης του Ιδρύματος Τεχνολογίας & Έρευνας, έναν εκδοτικό οίκο που συµβάλλει καθοριστικά στην προαγωγή της επιστηµονικής σκέψης στο ελληνικό κοινό, ξεκινούν µαζί το 2018 µια σύντοµη εξερεύνηση σε τέσσερα θέµατα, επιστηµονικά και όχι µόνο, που αποτέλεσαν διαχρονικά κοµβικά σηµεία στην κατανόηση βασικών εννοιών του κόσµου που µας περιβάλλει. Ως σταθµοί στην πορεία αυτή θα χρησιµοποιηθούν επιλεγµένα βιβλία, ενώ ξεναγοί µας θα είναι εµπνευσµένοι συγγραφείς και ακαδηµαϊκοί. Κάτω από τον καθαρό αττικό ουρανό και την προστασία που προσφέρει ο ηλικίας 110 ετών θόλος του ιστορικού τηλεσκοπίου Δωρίδη, όλοι µαζί θα µάθουµε, θα συζητήσουµε και θα προβληµατιστούµε.

Στο τέλος κάθε βραδιάς και µε θέα τον φωτισµένο βράχο της Ακρόπολης, γύρω από τον οποίο πριν από 25 αιώνες και µέσα σε 100 µόλις έτη τέθηκαν οι θεµέλιοι λίθοι των θετικών επιστηµών και της φιλοσοφίας, θα στρέψουµε το τηλεσκόπιο λίγο πιο ψηλά για να αναζητήσουµε στον ουρανό, ανάµεσα στ’ αστέρια και τους πλανήτες, νέες απαντήσεις σε διαχρονικά ερωτήµατα.

(Στην εκδήλωση του Άγγελου Χανιώτη τραγουδά ο Σταµάτης Μπερής, τενόρος της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, και στην εκδήλωση του Γιώργου Γραµµατικάκη τραγουδά η Αναστασία-Φιόρη Μεταλληνού, σοπράνο, αστροφυσικός. Στην κιθάρα συνοδεύει ο Σταύρος Σολωμός.)

Αναλυτικά το πρόγραμμα των εκδηλώσεων:

Νίκος Πράντζος | Παρασκευή 15 Ιουνίου | 21:00
«Η πρόκληση των διαστρικών ταξιδιών και η προοπτική του ανθρώπου στο σύµπαν»

Θα µπορέσουµε να ταξιδέψουµε κάποτε στα αστέρια; Με τι είδους διαστηµόπλοια; Θα συναντήσουµε κάποτε κάποια µορφή ζωής στο Σύµπαν; Μακροπρόθεσµα, ποιο θα είναι το µέλλον της Γης, του Ήλιου, του Γαλαξία µας και του Σύµπαντος γενικότερα; Ποιος θα µπορούσε να είναι ο ρόλος του ανθρώπου µέσα στο εξελισσόµενο Σύµπαν που µας αποκαλύπτει η σύγχρονη Κοσµολογία; Θα υπάρξει ένα οριστικό τέλος στην πορεία της ζωής και του Σύµπαντος ή µήπως η νοήµων ζωή θα κατορθώσει να διαιωνίσει τη δραστηριότητά της; Ποια είναι τα συµπεράσµατα της σύγχρονης Αστροφυσικής για όλα αυτά, και πώς συνδυάζονται µε τα φουτουριστικά οράµατα των συγγραφέων επιστηµονικής φαντασίας;

Ο Νίκος Πράντζος είναι αστροφυσικός, ειδικευµένος στην πυρηνική αστροφυσική, και εργάζεται ως ερευνητής στο Εθνικό Ίδρυµα Ερευνών της Γαλλίας (CNRS) και στο Ινστιτούτο Αστροφυσικής του Παρισιού πάνω σε θέµατα αστρικής και γαλαξιακής εξέλιξης και αστρονοµίας ακτίνων γ. Για την ερευνητική του δραστηριότητα τιµήθηκε µε το βραβείο της Γαλλικής Αστρονοµικής Ένωσης το 1994. Έχει δηµοσιεύσει τέσσερα βιβλία εκλαΐκευσης της αστρονοµίας στα γαλλικά, που έχουν µεταφραστεί σε πολλές γλώσσες και έχουν αποσπάσει τιµητικές διακρίσεις. Σε ελληνική µετάφραση από τα γαλλικά κυκλοφορεί από τις Πανεπιστηµιακές Εκδόσεις Κρήτης το βιβλίο του Η περιπέτεια του µέλλοντος. Σενάρια για τις προοπτικές του ανθρώπου στο σύµπαν, το οποίο έχει µεταφραστεί επίσης στα αγγλικά, στα κινεζικά, στα πορτογαλικά, στα τουρκικά και στα κροατικά.

Άγγελος Χανιώτης | Παρασκευή 22 Ιουνίου | 21:00
«Το ηµέρωµα της νύχτας: Η αρχαία Ελλάδα µετά το ηλιοβασίλεµα»

Παρόλο που οι αντιλήψεις για τη νύχτα είναι σχεδόν καθολικές και ελάχιστα υπόκεινται σε όποια αλλαγή –η νύχτα συνδέεται µε τον φόβο, την ερωτική επιθυµία, το υπερβατικό και τον θάνατο–, η πραγµατικότητα της νύχτας άλλαζε διαρκώς στον αρχαίο ελληνικό κόσµο υπό την επίδραση πολλών παραγόντων, και αυτό αντικατοπτρίζεται σε θεσµικές, νοµικές, στρατιωτικές, θρησκευτικές, κοινωνικές και τεχνολογικές εξελίξεις, µέχρι λογοτεχνικές και καλλιτεχνικές τάσεις. Η παρουσίαση θα υπογραµµίσει τις ιστορικές εξελίξεις, θα χειριστεί τη δυναµική αλληλεπίδραση µεταξύ των αντιλήψεων για τη νύχτα και την πραγµατικότητα και, τέλος, θα εξετάσει το αποτύπωµα της νυχτερινής ζωής στον υλικό πολιτισµό και την τέχνη της αρχαίας Ελλάδας.

Ο Άγγελος Χανιώτης είναι Καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας και Κλασικών Σπουδών στη Σχολή Ιστορικών Μελετών του Ινστιτούτου Προηγµένων Μελετών του Princeton, γνωστός για την πρωτότυπη και ευρείας κλίµακας έρευνά του στην πολιτιστική, θρησκευτική και οικονοµική ιστορία της ελληνιστικής περιόδου και της ρωµαϊκής Ανατολής. Πρόσφατα συνεπιµελήθηκε στη Νέα Υόρκη την έκθεση «Ένας κόσµος συναισθηµάτων», όπου αναδεικνύεται το σύµπαν των συναισθηµάτων του αρχαίου κόσµου µέσα από επιλεγµένα εκθέµατα της αρχαίας τέχνης και του υλικού πολιτισµού. Από τις Πανεπιστηµιακές Εκδόσεις Κρήτης κυκλοφορεί το βιβλίο του Θεατρικότητα και δηµόσιος βίος στον ελληνιστικό κόσµο και ετοιµάζεται η έκδοση του βιβλίου Η εποχή των κατακτήσεων – Ο ελληνικός κόσµος από τον Αλέξανδρο στον Αδριανό. Επίσης επιµελήθηκε την έκδοση του τόµου Η νύχτα: Φαντασία και πραγµατικότητα της νύχτας στην ελληνορωµαϊκή αρχαιότητα (Γενεύη 2018) και προετοιµάζει έκθεση για τη νύχτα στην ελληνική αρχαιότητα, που θα παρουσιαστεί στην Αθήνα. Τα τελευταία χρόνια, µαθήµατά του µε θέµα τον ελληνιστικό κόσµο µπορεί να παρακολουθήσει κανείς στα ανοικτά διαδικτυακά µαθήµατα του Mathesis (mathesis.cup.gr/) των Πανεπιστηµιακών Εκδόσεων Κρήτης.

Στέφανος Τραχανάς | Παρασκευή 29 Ιουνίου | 21:00
«Γιατί υπάρχει σύµπαν; Ένα προκλητικό ερώτηµα»

Γιατί υπάρχει σύµπαν; Το ότι το προκλητικό αυτό ερώτηµα µπορεί να τίθεται σήµερα ως επιστηµονικό ερώτηµα είναι ίσως η πιο τρανή απόδειξη ότι στην κοσµολογία βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη µια επιστηµονική επανάσταση. Υπάρχουν όµως και άλλα ερωτήµατα που συνδέονται άµεσα µε το πρώτο: Γιατί υπάρχουν ήλιοι; Γιατί υπάρχουν γαλαξίες και έχουν τα µεγέθη που έχουν; Και, τελικά, γιατί υπάρχουµε εµείς; Εκείνο το εξαίσια οργανωµένο κοµµάτι της παγκόσµιας ύλης που µπορεί να στοχάζεται πάνω στον κόσµο και τον εαυτό του; Το να συζητήσουµε αυτά τα ερωτήµατα κάτω από τον ίδιο ανοιχτό ουρανό, του ίδιου ιστορικού τόπου όπου κάποτε γεννήθηκε αυτή η «παράξενη ιδέα» της νοµοκρατούµενης φύσης –προάγγελος της νοµοκρατούµενης κοινωνίας που ήρθε αργότερα– είναι µια ξεχωριστή πρόκληση. Ας την αποδεχτούµε, µε όσο από το βάρος της µπορούµε να σηκώσουµε.

Ο Στέφανος Τραχανάς διδάσκει κβαντική φυσική στο Τµήµα Φυσικής του Πανεπιστηµίου Κρήτης. Είναι συγγραφέας εννέα πανεπιστηµιακών συγγραµµάτων και ενός βιβλίου για το ευρύτερο µορφωµένο κοινό µε τίτλο Το φάντασµα της όπερας: Η επιστήµη στον πολιτισµό µας. Το βιβλίο του An Introduction to Quantum Physics µόλις κυκλοφόρησε από τον εκδοτικό οίκο Wiley. Το 2003 ανακηρύχθηκε επίτιµος διδάκτορας του Πανεπιστηµίου Κρήτης, ενώ το 2012 του απονεµήθηκε το Εθνικό Βραβείο Εξαίρετης Πανεπιστηµιακής Διδασκαλίας. Για το σύνολο της προσφοράς του τιµήθηκε το 2015 µε τον Ανώτερο Ταξιάρχη του Φοίνικα της Ελληνικής Δηµοκρατίας. Τα τελευταία χρόνια, όνειρό του είναι η ανοιχτή διαδικτυακή εκπαίδευση. Πιστεύει ότι η χώρα δεν µπορεί να µείνει έξω από τις επαναστατικές αλλαγές που συντελούνται αλλού σε αυτό το θέµα, και γι’ αυτόν το σκοπό πήρε την πρωτοβουλία για την ίδρυση του Mathesis –ενός ιδιαίτερου τµήµατος των Πανεπιστηµιακών Εκδόσεων Κρήτης / ΙΤΕ – στο οποίο και προσφέρει εθελοντικά την εργασία του τόσο ως διευθυντής όσο και ως δάσκαλος. Η επιτυχία αυτού του «πειράµατος» είναι το προσωπικό του στοίχηµα για τα επόµενα χρόνια.

Γιώργος Γραµµατικάκης | Παρασκευή 6 Ιουλίου | 21:00
«Η εξωγήινή µας µοναξιά»

Η αναζήτηση της εξωγήινης ζωής απαντάται ήδη στους µύθους και τις δοξασίες του αρχαίου κόσµου. Αποκτά όµως ένα συγκροτηµένο επιστηµονικό περιεχόµενο µόνον τις τελευταίες δεκαετίες. Υπάρχει λοιπόν µια αυξανόµενη αισιοδοξία ότι κάπου, κάποια στιγµή, θα επιβεβαιωθεί πως το φαινόµενο της ζωής δεν είναι αποκλειστικό φαινόµενο του πλανήτη µας. Από το σηµείο όµως αυτό µέχρι τον εντοπισµό και την επικοινωνία µας µε κάποιο είδος νοηµοσύνης, που διαβιεί στο αχανές Σύµπαν, ορθώνονται αξεπέραστα εµπόδια. Είµαστε λοιπόν καταδικασµένοι στην εξωγήινη µοναξιά µας. Η µόνη βεβαιότητα είναι ότι η ζωή, σε ποικίλες της µορφές, ανθίζει πάντοτε στη Γη, και µας περιµένει. Αν, όσο είναι ακόµα καιρός, τείνουµε το χέρι προς τη ζωή αυτή, το φυτικό και ζωϊκό της θαύµα, τον Άλλο και τους άλλους, ίσως αισθανθούµε πιο άξιοι κάτοικοι του περιούσιου πλανήτη µας. Ανάµεσα στα πολλά µηνύµατα που στέλνουµε στο Σύµπαν, αυτό θα είναι το πιο ευδιάκριτο, ίσως όµως και το πιο ανεκτίµητο.