Νεορετρό: όταν η νοσταλγία γίνεται μόδα

Οι βάτες επιστρέφουν στα ρούχα, στη μουσική ακούμε διασκευές και λούπες από ξεχασμένα τραγούδια σε όλα τα μεγάλα χιτάκια, ο κινηματογράφος αγαπά τις δεκαετίες του ’70 και του ’80, όταν δεν κάνει κάποιο σίκουελ παλιάς επιτυχίας, οι μεγάλες αυτοκινητοβιομηχανίες προσφέρουν μοντέλα ρετρό αισθητικής και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν γεμίσει με ομάδες αφιερωμένες στις παλαιότερες δεκαετίες. Η ποπ κουλτούρα ψηφίζει ρετρό και έχει γίνει πλέον μόδα.

Δέκα χρόνια πριν, τα 80s ήταν στις δόξες τους. Λογικό, μιας και η κάθε γενιά αναπολεί τα παιδικά της χρόνια και εξιδανικεύει οτιδήποτε συνηθιζόταν τότε. Το ίντερνετ γέμισε με αναρτήσεις τύπου: όσοι πρόλαβαν «αυτό» (=οτιδήποτε σχετίζεται με την τότε εποχή) έζησαν γαμάτα παιδικά χρόνια. Ο θάνατος του Μάικλ Τζάκσον ήταν μια ακόμη ευκαιρία να ξαναστραφεί ο κόσμος στη μουσική του τότε, να θυμηθεί τα είδωλα μίας περασμένης εποχής και οι τριαντάρηδες – σαραντάρηδες τα νιάτα τους. Τα 80s μάς χάρισαν, εκτός από την κιτς αισθητική τους, χρώμα και αισιοδοξία. Μας έδωσαν αξεπέραστες μουσικές, θρυλικές κινηματογραφικές παραγωγές, εργασιακά δικαιώματα, φωνή στην lgbtq κοινότητα, αποποινικοποίηση μοιχείας, αερόμπικ, Eurobasket και το παλιό, το ορθόδοξο ΠΑΣΟΚ.

Τώρα που έχει έρθει πια και η σειρά των 90s να βρεθούν υπό το φως των προβολέων, μοιράζονται τη δόξα με κάμποσες ακόμη δεκαετίες.

Κινηματογράφος:

Το σινεμά ψηφίζει 70s και έχει κολλήσει, εδώ και κάμποσα χρόνια. Μουσταρδί, καφέ και μωβ στενά πουκάμισα και παντελόνια καμπάνα, κατακλύζουν τη μεγάλη οθόνη, με το «Finding Steve McQueen» και το οσκαρικό «Κάποτε στο Χόλιγουντ», να κερδίζουν τις εντυπώσεις το 2019. Τα σίκουελ των παλιών επιτυχιών φαίνεται να επικεντρώνονται στη δεκαετία του ’80, με «Πολύ Σκληρός για να Πεθάνει», «Star Wars», «Ημέρα ανεξαρτησίας: Νέα απειλή», «Ράμπο: Το Τελευταίο Αίμα», «Blade Runner 2049» κλπ. Παρότι ορισμένα πάτωσαν θεαματικά, όπως το «Γκοστμπάστερς» του 2016, η λογική του σίκουελ φαίνεται ότι κέρδισε τους παραγωγούς του Χόλιγουντ που ξαναρίχνουν στο παιχνίδι Ιντιάνα Τζόουνς, Μάβερικ, τον Μπάτσο του Μπέβερλι Χιλς μέχρι και τον Κόναν τον Βάρβαρο! Κι ενώ αρχίζει η γκρίνια για έλλειψη πρωτοτυπίας και όλοι αναρωτιούνται γιατί ξέμειναν από ιδέες ξαφνικά, οι παραγωγοί προτιμούν τις σίγουρες εισπράξεις της δοκιμασμένης συνταγής.

Τηλεόραση:

Στις τηλεοπτικές σειρές το «Stranger Things» τάραξε τα νερά. Μια παρέα παιδιών έφεραν στους δέκτες μας τη δεκαετία του ’80, με τα ηλεκτρονικά παιγνίδια της, τα γουόκμαν, τις μουσικές της και λίγο μυστήριο κι επιστημονική φαντασία, που θυμίζει τις χρυσές εποχές των μυθιστορημάτων του Stephen King. Η ταινία σύμβολο μιας εποχής, το «Καράτε Κιντ», συνεχίζει την ιστορία των τότε παιδιών, είκοσι χρόνια μετά και με τους ίδιους βασικούς πρωταγωνιστές. Το «Cobra Kai» φιλοδοξεί να φέρει λίγο άρωμα από το παρελθόν με τους όρους του σήμερα και άνοιξε την όρεξη για ακόμη περισσότερες συνέχειες. Δεν θα μας προκαλέσει καμία έκπληξη αν το καράτε ξαναγίνει μόδα, όταν με το καλό μάς αφήσει ο κόβιντ. «Το Γκαμπί της Βασίλισσας» απέδειξε πως δεν υπάρχει περιορισμός στην εποχή που θα γίνει η νέα μόδα. Μια καλή ιστορία και λίγο ή πολύ ρετρό άρωμα μπορεί να απογειώσει την επιτυχία μιας σειράς.

Κόμικ ήρωες:

Τα κόμικ ζουν τη δική τους δόξα χάρη στις πολύ επιτυχημένες κινηματογραφικές μεταφορές των τελευταίων ετών. Ακόμη κι εκεί ωστόσο, οι δύο μεγάλες εταιρίες δεν κρατήθηκαν και πούλησαν λίγο παραπάνω νοσταλγία στις τελευταίες ταινίες. Η «Wonder Woman» γέμισε ρυθμούς ντίσκο, βάτες και γκέτες, ενώ η «Captain Marvel» ψήφισε 90s. Και στις δύο ταινίες είδαμε το κλίμα μιας άλλης εποχής, πιο βεβιασμένο από ποτέ, και τις εταιρίες να τις διαφημίζουν κυρίως για τη ρετρό αισθητική τους (και έναν δήθεν φεμινιστικό παλμό που πήγαν να περάσουν με ενδοφλέβια, αλλά αυτό είναι άλλη κουβέντα). Τι καταλαβαίνουμε από όλο αυτό; Ότι το ρετρό πουλάει, θα συνεχίσει να πουλάει και όλες οι μεγάλες βιομηχανίες του θεάματος θα το αρμέξουν όσο μπορούν, ξεθάβοντας από το χρονοντούλαπο ακόμη και όλες τις παλιές κωμωδίες καταστάσεων, όπως έγινε πρόσφατα στη γνωστή σειρά «WandaVision».

Μουσική:

Η μουσική δεν θα μπορούσε παρά να ακολουθήσει αυτές τις νέες τάσεις. Ήδη είχε δημιουργηθεί μια λατρεία στις δεκαετίες ’50 και ’60, τουλάχιστον στην Ελλάδα. Έπειτα η ντίσκο και η ροκ επανασυστήθηκαν στο νέο κοινό και τα τελευταία δέκα χρόνια ένας νέος όρος ήρθε να προστεθεί στη μουσική: retrowave. Νέο και παλιό μαζί, γνωστό και ως synthwave, ένα είδος που βρήκε τον κύριο εκφραστή του στο soundtrack της ταινίας «Drive» του 2011 και πλήθος οπαδών στους λάτρεις του συνθετικού ήχου. Μουσική που φέρνει στον νου εικόνες παλιομοδίτικων πόστερ επιστημονικής φαντασίας, πινακίδες νέον με τα λαμπερά τους χρώματα, παλιά ηλεκτρονικά παιγνίδια και τους Σκληρούς του Μαϊάμι.

Αλλά και στα ποπ χιτάκια του σήμερα, είναι ευδιάκριτες οι ρετρό επιρροές. Αφού εξαντλήθηκαν οι διασκευές και οι επανεκτελέσεις παλαιότερων επιτυχιών, ήρθε μία γενιά μουσικών να προσαρμόσει τις επιρροές του χθες στο σήμερα. Ο Mark Ronson δημιουργεί με βάση τον ήχο των 70s. Στα βιντεοκλίπ του κυριαρχεί η ανάλογη αισθητική, που επηρεάζει πια και διαφορετικού στυλ τραγούδια. Η νέα τάση, ωστόσο, που ακούσαμε τον τελευταίο χρόνο, είναι μία λούπα από διάσημο τραγούδι του χθες, σε μία εντελώς νέα μουσική δημιουργία. Η Dua Lipa και η Ava Max είναι τα πρόσφατα παραδείγματα αυτού, που ξέθαψαν μουσικές των 90s και τις ενέταξαν στα νέα τους χιτ. Φαίνεται πως η μουσική προσαρμόστηκε γρηγορότερα στη νέα τάση και κατάφερε πια να αφομοιώσει τη ρετρολατρεία με τον πιο δημιουργικό τρόπο.

Κάπου εδώ να σημειωθεί ότι ένα ελληνικό τραγούδι, πολύ πριν τη ρετρομόδα, χρησιμοποίησε μία λούπα από τα βαθιά 80s. Όταν τα Βόρεια Αστέρια, έβγαλαν το «Μετρημένοι στα δάχτυλα» το μακρινό πια 2004, πολλοί αναρωτήθηκαν τι δουλειά έχει μία μουσική που θυμίζει Γαρδέλη και βιντεοκασέτες του ’80 σε ένα χιπ χοπ συγκρότημα. Οι μυημένοι στον κόσμο των κινουμένων σχεδίων αναγνώρισαν το μουσικό θέμα μιας παμπάλαιας παιδικής σειράς με τίτλο «Οι Πλώρες του Σανσίρο». Έτσι, για να μπορούμε να κοκορευόμαστε ότι ακόμη δίνουμε τα φώτα μας στον παγκόσμιο πολιτισμό.

Ντεκόρ και Διακόσμηση:

Η εικόνα του χθες έχει μπει και στα σπίτια μας. Στον καναπέ που καθόμαστε, στη βιβλιοθήκη μας, στο ρολόι τοίχου. Το γνωστό industrial στυλ των επίπλων, κάθε άλλο παρά καινούργια αισθητική ήταν. Πρόκειται για μία ρετρό εκδοχή του βιομηχανικού στυλ που πρωτοείδαμε σε ταινίες των 80s σε λοφτ, με τούβλινους τοίχους, μετάλλινους σκελετούς στα έπιπλα (ενίοτε και σκουριά) και τσιμέντο. Σε μία πιο underground εκδοχή είδαμε τη πρωταγωνίστρια του «Flashdance» να μένει σε ένα τέτοιο κτίριο. Εκείνη τη φτωχή και καταφρονεμένη που το πρωί δούλευε στην οξυγονοκόλληση, το βράδυ χόρευε σε κλαμπ και στο ενδιάμεσο έκανε πρόβες.

Όταν πέρασε η φούρια του βιομηχανικού στυλ, τα καταστήματα επίπλων γέμισαν με προϊόντα που θυμίζουν αυτά που είχε η γιαγιά μου στην Αθήνα και που βλέπαμε στις παλιές ελληνικές ταινίες. Η μόδα τώρα είναι 60s, μουσταρδί, μπορντό και λαδί. Μα έχουμε και καινούργια χρώματα: το τιλ. Είναι η νέα λέξη της μόδας και πρόκειται για ένα πετρόλ με λίγο γκρι, έντονο για να ταιριάζει με τις νέες απαιτήσεις αλλά και τόσο μουντό ώστε να θυμίζει κάτι το παλιό. Γιατί η τάση «παλιό και φθαρμένο» αγαπήθηκε όσο τίποτα άλλο. Παλιά έπιπλα αναπαλαιώνονται και βάφονται με τρόπο που να θυμίζουν ξεβαμμένο ξύλο και ρομαντικές εποχές. Ένας νέος όρος έρχεται να προστεθεί γι’ αυτό: «shabby chic» και οι αναπαλαιώσεις γίνονται η νέα έκφραση δημιουργικότητας.

Ρετρό μέχρι που να το σιχαθεί το μάτι:

Το μάρκετινγκ υιοθετεί ρετρό αισθητική με σκοπό να γίνει πιο οικείο ένα νέο προϊόν. Για τα αμάξια και τις μηχανές, δεν υπάρχει λόγος να μιλήσω εγώ, μιας και έχουν ήδη γραφτεί αρκετά. Αρκεί μόνο να σκεφτείτε ότι πια ακολουθείται από τις περισσότερες εταιρίες μία αισθητική που παραπέμπει σε ταινίες από το παρελθόν. Αναμένουμε για έναν Κιτ.

Η μόδα στα ρούχα κατά πολλούς είναι 80s. Στην πράξη, έτσι κι αλλιώς από τη δεκαετία του ’90 και μετά, δεν υπήρχε μία συγκεκριμένη γραμμή και προωθούνταν η ελευθερία του στυλ. Φορέσαμε τα πάντα: τα ρούχα της γιαγιάς, τις κουρτίνες της γιαγιάς, τα σεμεδάκια της γιαγιάς (γιατί την είδαμε και μπόχο) μέχρι και τα παλιά τζιν του αδερφού μας. Και για να μην τα πούμε παλιομοδίτικα, τα είπαμε vintage. Όσο να ‘ναι ακούγεται πιο σικ. Ο κανόνας είναι ότι δεν υπάρχουν κανόνες, αλλά η μαζική βιομηχανία του ρουχισμού, που κρατάει μία σταθερή γραμμή, ήρθε να μας δώσει το μόνο πράγμα που δεν θέλαμε να επιστρέψει από το χθες: τις βάτες! Κι επειδή η νέα γενιά τις έχει ήδη υιοθετήσει, καλά θα κάνουμε να το συνηθίσουμε.

Οι φωτογραφίες πλέον αποκτούν vintage αισθητική με κάμποσες εφαρμογές για κινητά να διαθέτουν φίλτρα με εφέ παλιάς φωτογραφίας και χρώματα πιο μουντά ή κιτρινισμένα.

80s και ξερό ψωμί:

Η λατρεία των 80s έχει πια απενοχοποιηθεί. Δεν είναι κάτι γραφικοί νοσταλγοί των χρόνων τις δόξας τους. Είμαστε όλοι εμείς, που εν γνώσει μας ή όχι, έχουμε γίνει κομμάτι της νέας αυτής τάσης. Δεν είναι ότι τα 80s είναι αξεπέραστα. Μοιράζονται πια τη δόξα με ολόκληρο το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα. Είναι μία γενικότερη στροφή στο χθες που καθορίζει την εικόνα του σήμερα. Η νέα δεκαετία έχει χρώμα. Είναι σαν μια φωτογραφία σε σέπια.

Πολλοί προσπάθησαν να το εξηγήσουν λαμβάνοντας υπόψιν γεγονότα σταθμούς των προηγούμενων εποχών ή εξιδανικεύοντάς τις. Για την Ελλάδα η δεκαετία του ’80 ήταν σίγουρα η εποχή των παχιών αγελάδων. Η εποχή που η δημοκρατία εδραιώθηκε, που καταργήθηκαν απαράδεκτοι νόμοι (όπως ο νόμος περί μοιχείας) και κατοχυρώθηκαν βασικά δικαιώματα. Αφθονία κι αισιοδοξία, μακριά από το γκρίζο πριν. Γι’ αυτό και σήμερα κατακλύζουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συνθήματα για το ΠΑΣΟΚ και σλόγκαν του πάντα επίκαιρου Χάρρυ Κλυνν.

Η μόδα της νοσταλγίας ή η νοσταλγία της μόδας;

Η παγκόσμια τάση της νοσταλγίας δεν γεννήθηκε τώρα. Οι ενήλικες πάντα νοσταλγούσαν και θα νοσταλγούν τα χρόνια της ανεμελιάς. Τα χρόνια που μπορούσαν να κοιτάζουν το αύριο χωρίς άγχος, απλά επειδή τότε ήταν νέοι. Κάθε γενιά τείνει να εξιδανικεύει την εποχή της παιδικής της ηλικίας γιατί «τότε δεν υπήρχαν αυτά» και «τότε ήταν όλα πιο αθώα». Όχι, «αυτά» υπήρχαν πάντα και τίποτα δεν ήταν πιο αθώο. Εμείς είμασταν οι αθώοι.

Αλλά είμαστε και οι τυχεροί, που μπορούμε να ταξιδέψουμε στο χθες. Μπορούμε να δούμε θραύσματα της παιδικής μας ηλικίας και να ξανανιώσουμε για λίγο παιδιά. Γιατί τώρα υπάρχει το ίντερνετ και μπορούμε να δούμε τις εκπομπές που βλέπαμε τότε, να ακούσουμε την ίδια μουσική, να παίξουμε τα ίδια παιγνίδια, να δούμε τα ίδια παιδικά, ακόμη και τις ίδιες διαφημίσεις. Κι όσο το συντηρούμε όλο αυτό, τόσο περισσότερα ανακαλύπτουμε.