Αλλά το χειρότερο ήταν η …μετάφραση-διασκευή. Αφού δεν έχουν κλασική παιδεία οι σύγχρονοι τολμητές και διαπράττουν την αποκοτιά να τσαλαβουτήσουν εκεί που θα έπρεπε να πλησιάζουν ακροποδητί με δέος και θρησκευτικό θα έλεγα σεβασμό, καλό θα είναι να έχουν έναν σύμβουλο ή επιμελητή – έστω – της «μετάφρασης», έτσι ώστε ο Δίνος (το αρσενικό της Δίνης) που εκπαραθύρωσε τον Δία να μην γίνεται …στρόβιλος και γενικά να υπάρχει το κλίμα και η προβληματική των σοφιστών του 5ου αιώνα αλλά και ο απόηχος των θεωριών Φυσικής των λεγόμενων «προσωκρατικών». Ψιλά γράμματα θα μου πεις για τον καθιερωμένο καλοκαιρινό χαβαλέ εις βάρος του ποιητή Αριστοφάνη, που ξεχώρισε μέσα στους αιώνες ακριβώς για τους αντίθετους λόγους που θα μακροβιώσουν οι σύγχρονοι βιαστές του.
Η αριστοφανική φόρμα είναι «κλειστή». Αυτά τα αριστουργήματα έχουν μια μαθηματική λογική δομή «όπερ έδει δείξαι» κι αποτελούν από τα σπάνια δείγματα σκωπτικής ποίησης με ανείπωτο λυρισμό κι επαρκή κριτική των τραγικών ποιητών αλλά και των φιλοσόφων της εποχής του. Ακόμα κι οι παραβάσεις έχουν το στοιχείο της κοινωνικής, πολιτικής κι αισθητικής κριτικής, όπως στις «Νεφέλες», που είναι ένα στοιχείο μαρτυρίας για το τι σήμαινε η θεατρική παραγωγή κωμωδίας από τους συγχρόνους του Αριστοφάνη. Δεν μπορούμε λοιπόν να το ανατρέπουμε αυτό, να το διεμβολίζουμε, να το εμποτίζουμε με σύγχρονα αστειάκια και γενικώς να του αλλάζουμε τα φώτα. Αν είναι τόσον ευφυείς οι σύγχρονοι θεατρικοί μεταφραστές, ας γράψουν τα δικά τους εργάκια να μας φωτίσουν κι εμάς τους αμαθείς… Να δούμε τότε πόσα απίδια βάνει ο σάκκος καθενός.
Για την παράσταση τώρα. Ως παραστασιακό γεγονός ήταν μάλλον πετυχημένο, γιατί διαδρούσε με το κοινό της επιδαύρειας πρεμιέρας, δεν ήταν αδιάφορο, δεν πλήτταμε, είχαμε ρυθμό, εκπληκτικούς ηθοποιούς (αρίστη διανομή)
Ένα στοιχείο που συζητήθηκε εκτενώς από τους θεατές των διπλανών μου θέσεων καθώς αποχωρούσαμε αργά και διακριτικά από τις κερκίδες. Σαφώς και το μεγάλο ατού της παράστασης, η Καρυοφιλιά Καραμπέτη είναι ο ζωντανός θρύλος της αναβίωσης του αρχαίου δράματος, όμως «δεν πήγαμε να δούμε αυτή», όπως της καταμαρτυρεί ειρωνικά και σκωπτικά ακατάσχετος συμπρωταγωνιστής της, ούτε θέλαμε να τη δούμε να διαπομπεύεται με λαμέ ως Κορυφαία του Χορού ανάμεσα από τις κερκίδες του Κοίλου ούτε θέλαμε να δούμε έναν Δίκαιο Λόγο τόσο γκροτέσκο που αδικούσε τη νοημοσύνη μας και τη θεατρική μας μνήμη. Το μεροκάματο είναι σεβαστό για τους καλλιτέχνες, όπως έλεγε η αείμνηστη Δέσπω Διαμαντίδου στην κολλητή της φίλη Μελίνα όταν εκείνη χαρακτήρισε τους ηθοποιούς πνευματικούς ανθρώπους. «Εργάτες είμαστε!!!», δήλωσε η πολυμαθέστατη κυρία του ελληνικού μας θεάτρου Δέσπω, που ευτύχησε καλλιτεχνικώς μόνον όταν ευρέθηκε στην Εσπερία κι αναγνωρίστηκε το κολοσσιαίο ταλέντο της και σταμάτησαν να της δίνουν τυποποιημένους σχηματικούς ρόλους πόρνης ή τσατσάς. Η ίδια μου είχε πει σε ανέκδοτη μέχρι τώρα συνέντευξή μας πως αν δεν είχε φύγει για Αμερική, θα ήτανε μέχρι τέλους στον χορό του Εθνικού να λέει «του Δία το κοντάρι και του Δία το κοντάρι». Η Καρυοφυλιά Καραμπέτη βραβεύτηκε φέτος από την Ένωση Κριτικών Θεάτρου για την προσφορά της στο Αρχαίο Δράμα. Είναι μέγιστη, όπως η Λυδία Κονιόρδου κι ελάχιστες άλλες. Κουβαλάει στην πλάτη της τόση τεχνογνωσία που μπορεί να υποδυθεί ο,τιδήποτε. Ακόμα και το τελευταίο μουγκό (βωβό) μέλος του χορού σε μια αριστοφανική παραγωγή, φτάνει να τιμάται το πνεύμα και να τηρείται το γράμμα του μεγάλου ποιητή. Τι σας λέω τώρα; Ναι, ψιλά γράμματα αγαπητοί μου, στην εποχή της γενικευμένης ξεφτίλας, αποδόμησης και διάχυτου εξυπνακισμού. Μα τι κάνουν οι σύλλογοι φιλολόγων κι οι πανεπιστημιακοί θεσμοί; Η Ακαδημία Αθηνών τι κάνει; Γιατί σωπαίνουν; Όποιος τολμάει να μεταφράσει ή να διασκευάσει αυτά τα αρχαία δράματα που σώθηκαν από τη λαίλαπα των αιώνων θα πρέπει να έχει τις προδιαγραφές, την πιστοποίηση, τα εχέγγυα της Κλασικής Παιδείας. Μηδείς αγεωμέτρητος εισίτω. Μηδείς αγράμματος να μεταφράζει… Αυτά είπα κι έτερον ουδέν.
Για την παράσταση τώρα. Ως παραστασιακό γεγονός ήταν μάλλον πετυχημένο, γιατί διαδρούσε με το κοινό της επιδαύρειας πρεμιέρας, δεν ήταν αδιάφορο, δεν πλήτταμε, είχαμε ρυθμό, εκπληκτικούς ηθοποιούς (αρίστη διανομή), όλα ωραία και καλά… Το σκηνικό μαγικό κι απολύτως λειτουργικό. Ακόμα κι οι πρωκτοί και τα πέη που ξεχείλιζαν από μέσα του δεν ενοχλούσαν. Είχαν κάποια αισθητική απόχρωση, χάρη στους φωτισμούς και στην ευεργετική …απόσταση!!! Πράγματι, το σκηνικό αυτό θα άξιζε για κάποιο ειδικό βραβείο που θα προτείνω να θεσπιστεί. Δίνονται τα πάντα από τους πάντες, κανείς όμως δεν σκέφτηκε να τιμήσει τους εικαστικούς μας ανθρώπους που έχουν ειδικευτεί εις την «όψιν» του αρχαίου δράματος. Εύγε στην Κλειώ Μπομπότη. Το πρώτο εύγε που μοιράζω σήμερα. Και δεν είμαι τσιγκούνης. Κάθε άλλο μάλιστα.
Αυτή η παράσταση θα …δουλέψει. Θα τη δουν χιλιάδες άνθρωποι στην Αττική και στην επαρχία. Θα είναι μια από τις πιο επιτυχημένες του καλοκαιριού, γιατί παρά τις πιο πάνω επιφυλάξεις μου, έχει και άποψη και ρυθμό και μας αγγίζει σε ευαίσθητες χορδές και θέματα. Αυτοί οι «θίασοι πρωταγωνιστών» δεν είναι τελικά κακή ιδέα. Σε όλες τις εποχές Κρίσεως είναι το μόνο εχέγγυο εμπορικότητας και τρέχουσας ποιότητας. Δεν μπορείς να ζητάς και πολλά από παραζαλισμένους ανθρώπους σε δύσκολα χρόνια. Αυτή όμως είναι η δουλειά των πνευματικών ανθρώπων: να φωτίζουν και να καθοδηγούν. Και οι κριτικοί δεν πρέπει να αρκούνται σε …χειροφιλήματα, χαριεντισμούς και χαριτολογήματα. Η πένα είναι σαν μαχαίρι, δίκοπο. Σαν τον διπλού πέλεκυ της Κλυταιμνήστρας. Και πρέπει να χρησιμοποιείται με φειδώ και προσοχή. Μερικοί όμως αρκούνται στα πλαστικά μαχαιράκια που δεν κόβουν μήτε πεθαμένου …κάλο!!!
Ψηφίζω αυτή την παράσταση ως μία από τις τρεις καλύτερες (μέχρι τώρα) του φετινού αρχαιοπρεπούς (κάθε άλλο – νεοελληνάρες προσέλθετε) καλοκαιριού μας.
Κωνσταντίνος Μπούρας
Info:
