Με αφορμή την πρώτη της ατομική έκθεση στην IANOS Αίθουσα Τέχνης, μιλήσαμε με την εικαστικό Νίκη Πρόκου. Η έκθεση με τίτλο «Θολές γραμμές των οριζόντων» που εμπνέεται από τη θάλασσα και τη ζωή των ναυτικών, και συγκεκριμένα, αντλεί την πρώτη ύλη της από προσωπικές και οικογενειακές ιστορίες και εμπειρίες με επίκεντρο τον ναυτικό πατέρα της, διοργανώνει ταυτόχρονα έναν εικαστικό διάλογο με τον Νίκο Καββαδία. 

Στην πρώτη ποιητική του συλλογή «Μαραμπού» (1933), ο Νίκος Καββαδίας αφιερώνει το ποίημα “Γράμμα στον ποιητή Καίσαρα Εμμανουήλ” στον ποιητή του Μεσοπολέμου Καίσαρα Εμμανουήλ, απαντώντας στη φράση του «Φοβάμαι ότι τίποτα μα τίποτα πια δεν μας σώζει”. Με αφορμή τους στίχους αυτούς του Καββαδία και με πρώτη ύλη της περιπέτειες του ναυτικού πατέρα της, αλλά και την προσωπική της όσμωση με το θαλασσινό αρχετυπικό στοιχείο, η Νίκη Πρόκου οπτικοποιεί με τρόπο εύγλωττο και συναρπαστικό τις «Θολές γραμμές των οριζόντων», επιχειρώντας με τον πυκνό χρωστήρα της που οδηγεί σε σπάνια συναισθητικά βάθη και ποιότητες σχεδόν απτικές, να αποδώσει το πάντρεμα ουρανού και θάλασσας.

Κι ακόμη, τη διηνεκή προσπάθεια κάθε θαλασσινού να διακρίνει πέρα από τις θολές γραμμές των οριζόντων τη στεριά, να συναντήσει το ανακουφιστικό λιμάνι, ακόμη και εάν αυτό δεν κρατήσει παρά μόνο μέχρι την αρχή του επόμενου ταξιδιού. Στο σύμπαν της Νίκης Πρόκου που κινείται ανάμεσα στην αφηγηματική αυτοβιογραφία και την ποιητική μυθοπλασία, οι μυριάδες αποχρώσεις και οι πάστες του μπλε δονούν και συνεπαίρνουν το βλέμμα μας, υφαίνοντας ένα προσωπικό ημερολόγιο καταστρώματος με αναρίθμητες πλαστικές και συμβολικές εκμυστηρεύσεις.

Πείτε μας τις πρώτες σας καλλιτεχνικές ανησυχίες. Πότε σκεφτήκατε για πρώτη φορά να εκφραστείτε μέσω ενός καμβά και ενός πινέλου; Θέλετε να μας μιλήσετε για το πρώτο ολοκληρωμένο έργο σας;

Υπήρξα ένα παιδί με μία ζωή αρκετά διαφορετική από τα άλλα παιδιά της ηλικίας μου. Περνούσα όλα τα καλοκαίρια μπάρκο με όλη την οικογένεια πάνω στα πλοία που εργαζόταν ο πατέρας μου. Ο πατέρας μου, ο μαστρο-Νίκος, ο οποίος ήταν σκληρός βιοπαλαιστής, είχε μιά ιδιαίτερη αγάπη στην κλασσική λογοτεχνία, την τέχνη και την μουσική. Τα βράδια μας μάζευε γύρω του και μας διάβαζε τον αγαπημένο του Παπαδιαμάντη, τον Τσιφόρο και τον Καζαντζάκη. Σχεδίαζε υπέροχα και είχε μία ιδιαίτερη ικανότητα στην δημιουργία σχημάτων και την αντίληψη των όγκων. Είχε αντιληφθεί σαφώς την κλίση μου στην ζωγραφική και φρόντιζε πάντα να έχω στην διάθεσή μου χρώματα, χαρτιά, κόλλες και ψαλίδια για να φτιάχνω ό,τι γεννούσε το παιδικό μου μυαλό. Παρόλ’ αυτά, όταν μετά το Λύκειο θέλησα να δώσω εξετάσεις στην Καλών Τεχνών με απέτρεψε για τον απλούστατο λόγο ότι δεν θα μπορούσα να εξασφαλίσω εισόδημα απο την ζωγραφική. Τελειώνοντας τις σπουδές μου στα Οικονομικά, μέσα απο τυχαίες συγκυρίες, κατευθύνθηκα στην σχεδίαση και κατασκευή ενδυμάτων. Μετά απο αρκετά έτη και επειδή η γυναίκα ακολουθεί τους βιολογικούς της ρυθμούς θυσιάζοντας συχνά καριέρα και όνειρα, δημιούργησα οικογένεια. Εδώ σ΄αυτό το σημείο επανέρχονται οι αναζητήσεις της νιότης μου. Ο καμβάς και το πινέλο έγιναν τα μέσα της αποδράσης μου απο μία επίπονη καθημερινότητα. Ίσως το συναίσθημα του πρώτου ολοκληρωμένου έργου να το ένιωσα αν θυμάμαι καλά σε ηλικία 7 ετών. Το έργο απεικόνιζε ένα βάζο της γιαγιάς Φανής απο μπλέ σμάλτο και πορσελάνινα άνθη αμυγδαλιάς, το οποίο έσπασε αργότερα σε κάποια μετακόμιση.

Αυτό το συναίσθημα του ολοκληρωμένου έργου το αισθάνομαι πλέον σπάνια.

Τι σημαίνει για εσάς να ζωγραφίζετε;

Η ζωγραφική δεν διαφέρει απο τα άλλα επαγγέλματα. Και εδώ πρέπει να προηγείται η γνώση, η ικανότητα και η αναζήτηση. Είναι μια διαδικασία πνευματική και σωματική, όχι πάντα ευχάριστη αλλά ταυτόχρονα κοπιαστική. Και αυτό γιατί και ο καλλιτέχνης περιβάλλεται συχνά απο αντίξοες συνθήκες όταν εργάζεται και σχεδόν πάντα αντιμετωπίζει την αβεβαιότητα για την αμοιβή του κόπου του. Στην εποχή μας ο καλλιτέχνης πρέπει να λειτουργεί και ως νεωτεριστής/εφευρέτης/αναζητητής. Αναζητά διαρκώς το “κάτι άλλο” διαφορετικό είτε στην φόρμα είτε στο χρώμα και επειδή με ρωτήσατε για το ολοκληρωμένο έργο πάντα έπεται ή προηγείται κάποιο έργο το οποίο αναιρεί προηγούμενη ή επόμενη δουλειά σου.

Μέσα απο τη σπουδή και τη δουλειά της ζωγραφικής, μπορούμε να διακρίνουμε μία αέναη διαδικασία έρευνας και ανάπτυξης της εικονιστικής ικανότητας, της αντίληψης του χώρου και του μέσου που χρησιμοποιείς. Τα αναφέρω όλα αυτά γιατί η εμπνευση δεν λειτουργεί από μόνη της, υπάρχουν κατα νού και όλες αυτές οι παράμετροι όταν ζωγραφίζουμε ως επαγγελματίες. Θα έλεγα ότι όσο προχωράει αυτή η αναζήτηση, τόσο απομακρύνεσαι απο την καθαρή ιδιότητα του ζωγράφου όπως ο καθένας μας μπορεί να αντιληφθεί. Όταν προχωρήσεις πλέον σ΄αυτό το σημείο πρέπει ως καλλιτέχνης να επιδιώξεις ταυτόχρονα με τις αναζητήσεις σου να απευθυνθείς και στο κατάλληλο κοινό που θα αναγνωρίζει/καταλαβαίνει τη δουλειά σου. Εδώ σ΄αυτο το σημείο δυσκολεύει και η επιβίωσή σου όταν δηλαδή ξεφεύγεις απο αυτό που ο απλός θεατής προσπαθεί να καταλάβει . “Τι θέλει να πει ο ποιητής”. Αν το κάνεις αυτό εύκολο, είσαι απλώς ένας καλός ζωγράφος που θα επιβιώσει γιατί θα έχει ένα προιόν στα χέρια του να πουλάει. «Όμως η τέχνη μπορεί να υποκινήσει μια ” νέα μάθηση” και μία “αλλαγή” στην σκέψη των ανθρώπων».(Howard Gardner, 2004)

Η ιδιαίτερη τεχνοτροπία σας, η οποία τουλάχιστον στην έκθεση «Θολές γραμμές των Οριζόντων», βασίζεται σε ένα «παιχνίδι» ανάμεσα στις αποχρώσεις του μπλε. Τι είναι το ”μπλε” για εσάς;

Λόγω της θεματικής της έκθεσης “Οι θολές Γραμμές των Οριζόντων” αναφέρονται σε ορίζοντες εκεί δηλαδή που η θάλασσα συναντιέται με τα στοιχεία της φύσης, τον ουρανό, τον άνεμο, το μέταλλο και τον άνθρωπο.

Η βάση λοιπόν για αυτή την σύνθεση είναι το μπλέ αλλά και όλο το φάσμα των χρωμάτων που δημιουργείται όταν το υγρό στοιχείο ανταμώνει με το φώς και τα σχήματα. Ο αφρός της θάλασσας λόγω του αλατιού είναι λευκός, αλλά τη νύχτα- απουσία φωτός- ίσως και να έχουμε μία μαύρη θάλασσα.

Σε συνήθεις συνθήκες λέμε ότι η θάλασσα είναι μπλέ όταν θέλουμε απλά να περιγράψουμε την υλική της υπόσταση.
Ο πίνακας που με «άγγιξε» περισσότερο είναι αυτός:

Έμεινα αρκετά λεπτά να τον κοιτάζω. Για μένα, αποτελεί μια υπενθύμιση ότι κάτι τόσο ωραίο όσο η θάλασσα, έχει και μια σκοτεινή πλευρά (κάτι που ισχύει για πολλά πράγματα βέβαια). Ποια ήταν τα δικά σας συναισθήματα όταν τον ζωγραφίζατε;

Συνήθως ο καλλιτέχνης έχει κατα νού κάποιο θέμα και όταν καλείται να αποδώσει ένα φυσικό στοιχείο όχι απο ρεαλιστική απεικόνιση, χρησιμοποιεί τα συναισθήματά του και παραστάσεις που διαβιβάζονται απο το μυαλό του στον χρωστήρα του.

Ναί έχετε δίκιο.. η θάλασσα είναι ένα στοιχείο πολυμορφικό, μία μεταλασσόμενη ύλη με τις καλές της και τις κακές της στιγμές. Προσπάθησα να μεταφέρω αυτές τις διαθέσεις στον καμβά με μία εντονη χειρονομιακή διαδικασία. Αλλωστε και ο ίδιος ο άνθρωπος είναι στοιχείο της φύσης και αυτό του δίνει την ικανότητα να αφουγκράζεται το περιβάλλον του. Έτσι, η ενσυναίσθηση των διαθέσεών της μεταφέρονται στο έργο. Είναι και η υπενθύμιση ότι το απέραντο αυτό στοιχείο δεν δαμάζεται και πρέπει να την σεβόμαστε με την ομορφιά που έχει σ΄όλες τις μορφές της.

Το γεγονός ότι ο πατέρας σας γύριζε τις θάλασσες, έκανε και εσάς να έχετε μια ιδιαίτερη σχεση με τη θάλασσα;Τι σημαίνει για εσάς θάλασσα τελικά, αν έπρεπε να συμπιέσετε το νόημα που της δίνετε εσείς, σε τρεις λέξεις;

Πως να χωρέσεις μέσα σε 3 λέξεις τους ωκεανούς και τις θάλασσες;

Η θάλασσα έδωσε εισόδημα στον πατέρα μου για να αναθρέψει 2 οικογένειες η μία του πατέρα του γιατί τον έχασε πολύ νωρίς και η 2η η δική του , 3 παιδιά και σύζυγο. Ηταν λοιπόν η επιβίωση πρώτα απ΄ όλα που μας πρόσφερε η θάλασσα. Οι 3 λέξεις λοιπόν που θα μπορούσαν να την χαρακτηρίσουν είναι έμπνευση, ελευθερία, φυσικός πλούτος.

Κάθε θαλασσινός προσπαθεί να διακρίνει πέρα από τις θολές γραμμές των οριζόντων τη στεριά, να συναντήσει το ανακουφιστικό λιμάνι. Ποιο είναι για εσάς το ανακουφιστικό λιμάνι, η «στεριά» σας;

Θα περιμένατε να σας απαντήσω ότι το ανακουφιστικό μου “λιμάνι” είναι η τέχνη;

Σίγουρα όχι. Όπως και για το ναυτικό, το ανακουφιστικό λιμάνι είναι η πατρίδα, το σπιτικό του, οι δικοί μας άνθρωποι.

Αυτά είναι τα σημαντικά που σε αγκαλιάζουν και σε ανακουφίζουν. Η τέχνη μπορεί να είναι επάγγελμα, ένας τρόπος να γεμίζεις τον ελεύθερο χρόνο σου με δημιουργικότητα, να απασχολήσεις το μυαλό σου με την γνώση της.Αυτό μόνο.

Ποια είναι για εσάς η ωραιότερη στιγμή της δημιουργίας ενός έργου;

Η ωραιότερη στιγμή μου είναι πρΙν το φτιάξω. Όταν το έχω στο μυαλό μου και εκστασιάζομαι με την προσμονή να το ξεκινήσω, έστω και αν δεν έχω το επιθυμητό αποτέλεσμα, έστω και αν δεν το τελειώσω ποτέ. Μοιάζει με ερωτικό ραντεβού.

Όπως γνωρίζετε, η τέχνη είναι πολύ υποκειμενική. Αυτό που μερικοί άνθρωποι λατρεύουν, άλλοι μπορεί να το μισήσουν. Εκτός από θετική κριτική, έχετε λάβει και αρνητική κριτική στη μέχρι τώρα πορεία σας; Πώς χειρίζεστε την αρνητική κριτική, εφόσον αυτή η κριτική ασκείται σε δημιουργήματα της ίδιας της ψυχής και του «είναι» σας;

Είμαι του δόγματος “ζωγράφισε, όπως αισθάνεσαι όχι όπως θα’πρεπε”.

Αν “συναντηθώ” κάπου με τον κριτικό τέχνης και τον θεατή, αυτό σίγουρα είναι ένα ευχάριστο γεγονός. Επειδή όμως και ο καλλιτέχνης είναι άνθρωπος, αν αυτό δεν συμβεί δεν είναι και ένας ιδιαίτερα σημαντικός λογος για να μείνω μακριά απ΄αυτό. Άλλωστε οι αρνητικές κριτικές είναι κάποιες φορές κάτι σαν τα “επιστημονικά ατυχήματα” όπου, μέσα από αυτά συμβαίνουν, σπουδαίες ανακαλύψεις. Και η τέχνη έχει να μας υποδείξει πολλά απο αυτά.( βλέπε Pollock, Cezanne, Giannis Kounelis)

Ποια είναι η ομορφότερη συμβουλή που ακούσατε από όταν αρχίσατε να ασχολείστε με τη ζωγραφική;

Οι όμορφες συμβουλές συνήθως δεν εκφράζουν αυτό που κάνει ο καλλιτέχνης είτε είναι ζωγράφος είτε γλύπτης, ηθοποιός, ποιητής ή ό,τι σχετικό. Γιατί οι όμορφες συμβουλές κλειδώνουν την δημιουργικότητα και την έμπνευση.

Μία συμβουλή όχι ακριβώς όμορφη μου την είπε ένας καθηγητής στην Καλών Τεχνών του ΑΠΘ. Moυ είπε: “είσαι καλή αλλά ψάξε να βρείς το κάτι διαφορετικό το κάτι άλλο”. Ακριβώς αυτό άκουγα συχνά πυκνά και στην ΑΣΚΤ. Έτσι όταν τελειώνεις τις σπουδές σου στις σχολές Καλών Τεχνών βγαίνεις ένας άλλος διαφορετικός ζωγράφος απο αυτό που πίστευες ότι ήσουν. Αναθεωρείς τον οπτικό πολιτισμό όπως τον είχες αντιληφθεί και αναζητάς μέσα απο ένα χωνευτήρι παλαιών και νέων ιδεών την ταυτότητά σου. Μπορεί να μη την βρεις ποτέ, όμως η διαδρομή-ταξίδι θα σε χαρακτηρίσει απο μόνη της προς τις νεώτερες γενεές.

Θεωρείτε ότι σήμερα ένας καλλιτέχνης μπορεί να επιβιώσει μέσα από την Τέχνη του;

Δεν θα ήθελα να χρεώσω κάπου το οικονομικό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν γενικά οι καλλιτέχνες στην πατρίδα μας. Γιατί είμαστε πολλοί και καλοί. Το επάγγελμα του καλλιτέχνη, θέλει αντοχή σωματική και πνευματική για να εξακολουθήσεις να εργάζεσαι πάνω σ΄αυτό που αγαπάς.

Ελπίζω όπως και σ΄όλους τους τομείς της οικονομίας να αναγεννηθούμε και να αισιοδοξούμε για καλύτερα χρόνια.

Ευχαριστούμε θερμά τη Νίκη Πρόκου

Σύντομο Βιογραφικό

Η Νίκη Πρόκου γεννήθηκε στο Ρίο ντε Ζανέιρο από Έλληνες γονείς είναι απόφοιτος της Ανώτατης Σχολή Καλών Τεχνών.

Ζει και εργάζεται στην Αθήνα. Έχει διατελέσει εικαστικός συνεργάτης στο Μουσείο Ακρόπολης και συμμετέχει ανελλιπώς σε εικαστικά δρώμενα αντλώντας έμπνευση από τον Αρχαίο Ελληνικό πολιτισμό, το ελληνικό τοπίο και φύση και την κοινωνική καθημερινότητα.

Έχει συμμετάσχει με έργα της σε πολλές ομαδικές εκθέσεις σε ιδρύματα και αίθουσες τέχνης. Έργα της υπάρχουν σε πολλές ιδιωτικές συλλογές.

Η έκθεση «Οι Θολές Γραμμές των Οριζόντων» είναι η πρώτη της ατομική.

Πληροφορίες

IANOS Αίθουσα Τέχνης, Αθήνα: Σταδίου 24, 210-3217917, www.ianos.gr

Ώρες λειτουργίας: Δευ – Παρ: 9:00 – 21:00, Σαβ: 9:00-18:00

Επικοινωνία IANOS, Τ. 210 – 3217810 (εσ. 5), Ε. [email protected]

Διάρκεια έκθεσης: 31 Μαΐου – 30 Αυγούστου 2018

Καλλιτεχνική διεύθυνση: Μικρή Άρκτος

Επιμέλεια: Ίρις Κρητικού