Λείπει ο Μάρτης απ' τη Σαρακοστή; (Μέρος Α')

Ένα γευστικό και εθιμικό ταξίδι

Η Σαρακοστή, αν και από τις σημαντικότερες γιορτές του χρόνου, είναι μερικές φορές λες και δεν υπάρχει!

Όλοι γιορτάζουν τις Απόκριες, την Καθαρά Δευτέρα και τη Μεγάλη Εβδομάδα, πλέον, μπαίνουμε στην τροχιά της Κυριακής του Πάσχα. Το ενδιάμεσο όμως; Πέρα από το γεγονός ότι χαρακτηρίζεται για τις πιο νόστιμες συνταγές (ποιος δε λατρεύει τα θαλασσινά, τη λαγάνα, τα όσπρια, τις πίτες, τον ταραμά, το χαλβά;), η σημασία της φαίνεται να είναι πολύ μεγάλη στη λαογραφική παράδοση.Έτσι κι εμείς, αυτόν το μήνα –δε λείπει ο Μάρτης απ’ τη Σαρακοστή ακόμη κι αν το Πάσχα πέφτει 5 Μαΐου– κάνουμε μικρές στάσεις στο χώρο, στο χρόνο και στη γεύση, εξερευνώντας συνήθειες, έθιμα και σημειολογίες εποχών που λίγο απέχουν από το σήμερα.

Σαρακοστή και Ελευσίνια Μυστήρια: Πόσα κοινά ενώνουν δυο διαφορετικούς κόσμους;

Ζωή Σερμπίνη | Ιστορικός Αρχαιολόγος

Πόσο σημαντική είναι η νηστεία στη ζωή των πιστών και ποιος είναι ο απώτερος σκοπός της, είναι μια άσκηση σωματική ή πνευματική; Εφόσον μιλάμε για ένα θρησκευτικό έθιμο, σώμα και πνεύμα πρέπει να λειτουργήσουν μαζί. Η νηστεία, στο πλαίσιο της θρησκείας, στοχεύει να οδηγήσει τον πιστό στο βίωμα του μυστηρίου που την ακολουθεί.

Στον χριστιανισμό μια από τις σημαντικότερες περιόδους νηστείας είναι αυτή της Σαρακοστής ή, αλλιώς, της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Η πρώτη εβδομάδα της Σαρακοστής ονομάζεται Καθαρή εβδομάδα. Η ίδια η ονομασία της εβδομάδας μας προδίδει πολλά για την ουσία και τον σκοπό της νηστείας που ξεκινά με τον ερχομό της. Καθαρή, λοιπόν, η εβδομάδα, γιατί καθαρίζει τους ανθρώπους, μέσα από τον καθορισμό ενός διαφορετικού τρόπου ζωής, μέσα από την έναρξη ενός ταξιδιού που θα διαρκέσει σαράντα οχτώ ημέρες. Η προσδοκία του καθαρμού φαίνεται πως είναι το εισιτήριο για αυτό το ταξίδι. Ποιός είναι όμως ο προορισμός; Προορισμός είναι το βίωμα του μυστηρίου του Πάσχα. Κατά την χριστιανική θρησκεία, κανένας πιστός δεν μπορεί να βιώσει το μυστήριο αυτό (αλλά και κάθε μυστήριο) εφόσον δεν έχει νηστέψει και επομένως δεν έχει επέλθει σε αυτόν ο καθαρμός του πνεύματος και της ψυχής.

Φωτογραφία: Κώστας Μπαλάφας / Αρχείο Μουσείου Μπενάκη

Ο Κάτω Κόσμος

Είναι όμως έτσι τα πράγματα μόνο στην χριστιανική πίστη; Αν ταξιδέψουμε πίσω στο χρόνο θα συναντήσουμε ανθρώπους που πίστευαν στους δικούς τους θεούς και που τα θρησκευτικά τους έθιμα δεν διέφεραν και πολύ από τα δικά μας. Ήδη από τη μυκηναϊκή εποχή σώζονται μαρτυρίες για τη λατρεία της Δήμητρας και της Κόρης (δηλαδή της Περσεφόνης). Ένα από τα σημαντικότερα μυστήρια που τελούνταν για τη λατρεία τους ήταν τα Ελευσίνια Μυστήρια. Βασικό προαπαιτούμενο για τη συμμετοχή των πιστών σε αυτά ήταν η νηστεία. Τα Ελευσίνια Μυστήρια διαρκούσαν εννέα ημέρες κατά τον μήνα Βοηδρομιώνα (τέλη Σεπτεμβρίου). Κατά την εορταστική αυτή περίοδο οι πιστοί έπρεπε να τηρήσουν κάποια πολύ συγκεκριμένα τελετουργικά βήματα για να πραγματοποιηθεί ο καθαρμός του σώματος και του πνεύματος, μέσω του μπάνιου που έκαναν στη θάλασσα αλλά και μέσω της νηστείας, όπως προαναφέρθηκε. Η συγκεκριμένη γιορτή αφορούσε τον μύθο που ήθελε τη Δήμητρα να έχει χάσει την κόρη της, καθώς η δεύτερη έπεσε θύμα αρπαγής από τον θεό του κάτω κόσμου, τον Πλούτωνα. Τα δρώμενα που λάμβαναν μέρος είχαν σκοπό την αναβίωση των «Παθών» της θεάς Δήμητρας μέχρις ότου καταφέρει να ξαναβρεί την κόρη της. Το τέλος είναι αίσιο, εν μέρει, καθώς οι πύλες του κάτω κόσμου ανοίγουν και η Περσεφόνη επιστρέφει στη μητέρα της, μόνο όμως για ορισμένους μήνες του χρόνου. Τους υπόλοιπους μήνες η Περσεφόνη επιστρέφει στον κάτω κόσμο, μέχρι να ανεβεί ξανά στη γη, σε έναν αιώνιο κύκλο «ζωής και θανάτου».

Τα Πάθη της Δήμητρας

Με τον ίδιο τρόπο που οι Χριστιανοί, μέσω της Σαρακοστής, προετοιμάζονται για να βιώσουν τα Πάθη του Χριστού αλλά και την Ανάστασή του, έτσι και οι αρχαίοι Έλληνες, με αντίστοιχα έθιμα, εξασφάλιζαν την καθαρότητα του πνεύματος και της ψυχής τους, ώστε να μπορέσουν να βιώσουν τα Πάθη της Δήμητρας, αναμένοντας μια διαφορετική «Ανάσταση» από αυτή των Χριστιανών: την ανάβαση της Περσεφόνης από τον κάτω κόσμο. Πρόκειται φυσικά για δύο μυστήρια που ανήκουν σε δύο πολύ διαφορετικές θρησκείες. Ωστόσο, αυτό δεν πρέπει να μας αποτρέπει από το να αναγνωρίσουμε τα κοινά έθιμα που μοιράζονται, καθώς και τους κοινούς πνευματικούς σκοπούς που κρύβονται πίσω από αυτά.

Τι και πού τρώμε τη Σαρακοστή

Ουζερί «Η Λέσβος»

Ουζομεζέδες με παράδοση και ονομασία προέλευσης!

Από το 1960, οι Λέσβιοι των Αθηνών έπιναν το ουζάκι τους εδώ για να γλυκάνουν λίγο το νόστο για την πατρίδα. Σιγά σιγά η ιστορία του ουζερί κύλησε έως τα σήμερα και δεν είναι τυχαίο: οικογενειακή ατμόσφαιρα, παράδοση στην εξυπηρέτηση και στη γεύση, εκλεκτές πρώτες ύλες, ετικέτες μυτιληνιού ούζου που δε θα βρεις αλλού. Τη Σαρακοστή σε περιμένουν πολλές νηστίσιμες μπουκιές: ζουμερό χταποδάκι στα κάρβουνα, κορυφαίοι κολοκυθοκεφτέδες και πατατοκεφτέδες, χόρτα και φάβα είναι μόνο λίγες από τις επιλογές. Για ν’ ανοίξει η καρδιά και η όρεξή σου, στρίψε στην Μπενάκη!

Εμμανουήλ Μπενάκη 38, Εξάρχεια | T.: 210 38 14 525 | Fb: Ouzeri “Lesvos”

Το Λιμανάκι

Σαρακοστή δίπλα στην ιχθυόσκαλα!

Η πηγή της ψαραγοράς είναι κάτω στο Κερατσίνι, στην ιχθυόσκαλα και λίγο παραδίπλα, ο κύριος Γιώργος έχει στήσει το ουζερί με τους θαλασσομεζέδες του. Ένα μέρος αγαπημένο, αφού είσαι δίπλα στον Πειραιά αλλά οι ψαρότρατες στο λιμανάκι σε κάνουν να πιστεύεις ότι βρίσκεσαι σε κάποια γραφική επαρχία. Οι καλύτεροι ψαρομεζέδες της πόλης, λοιπόν, βρίσκονται στο ουζερί πάνω στο λιμανάκι. Εκεί έχω φάει τα νοστιμότερα καλαμαράκια, τα πιο φρέσκα μύδια, την πιο γενναία γαριδομακαρονάδα και όλο και συχνότερα προστίθενται νέες πινελιές στο μενού. Αν και πηγαίνω οπωσδήποτε μία φορά το μήνα, τη Σαρακοστή θα βρεθώ εκεί λίγο περισσότερο, με μεγάλη παρέα και πολλές γουλιές ούζου.

Προποντίδος & Πελοποννήσου 1, Κερατσίνι // Τ.: 210 40 04 721 // Fb: Ουζερί το “ΛΙΜΑΝΑΚΙ”

Καφενείο «Η Μυτιλήνη»

Μυρίζει Αιγαίο στο Πολύγωνο!

Μυρίζει Αιγαίο στο Πολύγωνο, αφού ο Στέφανος συνεχίζει την παράδοση της οικογένειας και κρατάει το καφενείο του Μυτιληνιού παππού του που άνοιξε το 1968. Σήμερα, ο Στέφανος ενώνει γενιές και παρέες, ελληνικά αποστάγματα και λαχταριστούς μεζέδες, σε μια από τις αυθεντικότερες γειτονιές της Αθήνας. Όταν έρχεται η Σαρακοστή, ο Στέφανος βγάζει μεζέδες νηστίσιμους που θα σε χορτάσουν και θα σε κάνουν να απολαύσεις τη Σαρακοστή. Μαζί με τα κλασικά πιάτα που τα βρίσκεις όλες τις εποχές, έχεις πλέον την επιλογή για ακόμη περισσότερα, πιο ιδιαίτερα, αλλά σίγουρα καλομαγειρεμένα από εξαιρετική πρώτη ύλη. Θα ξεχωρίσεις το καφενείο από τον κόσμο, την πολυχρωμία και τα πολλά τσουγκρίσματα.

Τιμές προσιτές, φρέσκα υλικά, αυθεντικές συνταγές, συνοικιακός χαρακτήρας, παρέες όλων των ηλικιών, ποικιλία αποσταγμάτων είναι οι λόγοι που το καφενείο Η Μυτιλήνη υπάρχει ακόμη στη γειτονιά του Πολυγώνου. Μήπως ήρθε η ώρα να το ανακαλύψεις;

Διστομίτου 21, Πολύγωνο | T.: 210 64 44 125 | Fb: Η Μυτιλήνη

Μεγάλη Τεσσαρακοστή

Η Σαρακοστή είναι η αρχαιότερη από τις μεγάλες νηστείες της Ορθόδοξης Εκκλησίας και καθιερώθηκε τον 4ο αιώνα. Αρχικά διαρκούσε 6 εβδομάδες, ενώ αργότερα προστέθηκε και μία 7η και τελικά διαρκεί 48 ημέρες.

Ο μαγικός αριθμός 40

H νηστεία ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη στους Αιγύπτιους. Λέγεται ότι ο Πυθαγόρας ταξίδεψε νέος στην Αίγυπτο, όπου ζήτησε να γίνει δεκτός σ’ ένα σχολείο ιερέων. Τον δέχτηκαν με την προϋπόθεση πως θα νήστευε για 40 ημέρες, στη διάρκεια των οποίων έπρεπε να αναπνέει με έναν συγκεκριμένο τρόπο και να επικεντρώνει την αντίληψή του σε ορισμένα σημεία. Αφού τελικά ολοκλήρωσε τη διαδικασία, έγινε δεκτός. Ο αριθμός 40 επαναλαμβάνεται σε πολλά σημεία της λαογραφικής παράδοσης. Φυσικά, σηματοδοτεί και τις ημέρες του Ιησού στην έρημο.

Η Νηστεία

Η Σαρακοστή είναι η περίοδος της «καθαρτήριας διαδικασίας» μέχρι το Πάσχα, σωματικά και ψυχικά· εκτός από το γεγονός ότι τα βρώσιμα δεν πρέπει να περιέχουν αίμα, ώστε να επιτευχθεί η κάθαρση, δεν πραγματοποιούνται γενικώς και εκδηλώσεις χαράς, όπως γάμοι ή αρραβώνες.
Ως έναρξη της Σαρακοστής ορίζεται η Καθαρά Δευτέρα. Όσοι τηρούσαν κάποτε αυστηρά τη νηστεία, τις τρεις πρώτες ημέρες της Σαρακοστής απείχαν ακόμη και από το ψωμί και, σε κάποιες περιπτώσεις, σχεδόν ολοκληρωτικά και από το νερό —
κάτι που συνέβαινε και στο κλείσιμο, τη Μεγάλη Εβδομάδα. Σήμερα, η Σαρακοστή, αν και έχει χάσει κάπως τη θρησκευτική της διάσταση, αποτελεί ακόμη ευκαιρία για κάθαρση, από ό,τι θέλει ο καθένας! Μάλιστα, όσο περνάει ο καιρός, βλέπουμε ολοένα και περισσότερους να τηρούν τη νηστεία, ακόμη και στις πόλεις, κάτι που δεν ήταν συχνό φαινόμενο.

Έθιμα, Σημεία, Στιγμές

● Οι εκκλησιαστικοί ύμνοι της Σαρακοστής χαρακτηρίζονται από το αίσθημα της χαρμολύπης, καθώς από τη μία οδεύουμε στην εβδομάδα των Παθών, από την άλλη προσμένουμε την Ανάσταση.
● Την Καθαρά Δευτέρα, οι γυναίκες παλιά καθάριζαν σχολαστικά όλα τα μαγειρικά σκεύη, ώστε να είναι εξαγνισμένα από «αμαρτωλά» υλικά.
● Το πρώτο Σάββατο μετά την Καθαρά Δευτέρα είναι Ψυχοσάββατο και φτιάχνονται κόλλυβα για να μνημονευθούν οι νεκροί. Οι κοπέλες παλαιότερα έβαζαν τα κόλλυβα αυτά κάτω από το μαξιλάρι τους, επικαλούμενες τελετουργικά τους αγίους Θεοδώρους, με την πίστη ότι έτσι θα έβλεπαν όνειρα περί γάμου.
● Στη Σινώπη, οι συγγενείς πρόσφεραν δώρα σε όσους από την οικογένεια είχαν τηρήσει το αυστηρό τριήμερο της νηστείας — μαξιλαροθήκες και μαντίλια. Στο Τσακήλι των Μετρών της Θράκης πάλι, τον θάνατο στη διάρκεια αυτού του τριημέρου τον θεωρούσαν αμαρτία.
● Η τρίτη Κυριακή της Σαρακοστής είναι η Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως, οπότε και γίνεται η περιφορά του σταυρού στο ναό, σε δίσκο στολισμένο με λουλούδια, πρασινάδες και δενδρολίβανο — τα λεγόμενα «σταυρολούλουδα». Στη Χίο λέγεται ότι τα παιδιά γυρνούσαν από σπίτι σε σπίτι και τραγουδούσαν, συγκεντρώνοντας αβγά.

Τι και πού τρώμε τη Σαρακοστή

ο ΕΝΑλλακτικός ΚΑΦΕνές του Βασίλη

Αυθεντικές στιγμές!

Καφενείο αλά παλαιά, ατμόσφαιρα χαλαρή, διασκέδαση γνήσια και αυθόρμητη. Ο Εναλλακτικός Καφενές του Βασίλη βαστάει την ποιότητα στη γεύση και στα αποστάγματα, ενώ ο Βασίλης σε υποδέχεται σαν να έρχεσαι σπίτι σου. Τα φρέσκα σαρακοστιανά του είναι ό,τι πρέπει για τις μέρες που έρχονται. Παράλληλα με τα πιάτα που σερβίρονται καθημερινά, θα βρούμε πατατοσαλάτα, ντολμαδάκια, χταπόδι ξυδάτο, καλαμαράκια τηγανητά, ταραμοσαλάτα, τουρσιά, φρέσκα χόρτα. Σε ανύποπτο χρόνο στήνονται και ζωντανά όργανα, για να φας το μεζέ σου μετά μουσικής!

Ευφρονίου 70, Καισαριανή | Τ.: 210 72 20 077 | Fb: ΕΝΑλλακτικός ΚΑΦΕνές Βασίλη
ig: enallaktikos_kafenes_vasilh

Πλατεία Οινομαγειρείο

Τα πιο φρέσκα θα τα βρεις στην Πλατεία.

Από τα αυθεντικά στέκια της πόλης, τόσο σε γεύση όσο και σε ατμόσφαιρα, το «Οινομαγειρείο Πλατεία» έχει κερδίσει ξεχωριστή θέση ανάμεσα στα στέκια της Αθήνας, αφού ο κύριος Χρήστος μαγειρεύει συνταγές αγαπημένες, ανάλογα με τα φρέσκα και εποχικά υλικά που βρίσκει στις λαϊκές αγορές. Τώρα που μπαίνει και η Σαρακοστή, δοκίμασε την ξακουστή ρεβιθάδα, ενώ μην παραλείψεις να δοκιμάσεις και το υπόλοιπο μενού με νηστίσιμες επιλογές. Μαζί με τα αγαπημένα μας αποστάγματα, ένα γεύμα στην «Πλατεία» είναι αυτό ακριβώς που μας χρειάζεται.

Δεινοχάρους 3, Άνω Πετράλωνα | Τ.: 210 34 20 705 | Fb: Οινομαγειρειο η πλατεια

Must Fish

Το… Must στα Σαρακοστιανά είναι η πρώτη ύλη!

Δεν ξέρω για εσάς, αλλά προσωπικά οι αγαπημένες μου γεύσεις έχουν την τιμητική τους κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής. Για τα μαγειρέματα και τα τραπεζώματα λοιπόν, θέλω τα καλύτερα — για να πετύχει η συνταγή σε τηγάνι, ψησταριά ή κατσαρόλα! Έτσι, επειδή η Ιχθυόσκαλα Κερατσινίου μού πέφτει λίγο μακριά, πετάγομαι ως τη Βαρβάκειο και βρίσκω τον Αλέξανδρο και τον Άγγελο Μούστα, τα δύο νεότατα αδέρφια, στον πρώτο και δεύτερο πάγκο δεξιά. Φρέσκα θαλασσινά από το λιμανάκι έρχονται σε πάγο στη Βαρβάκειο κι από εκεί στην κουζίνα μου. Για γαριδομακαρονάδα, θράψαλο τηγανητό, γαρίδα ψητή, καλαμάρι στη σχάρα κι όλες τις θαλάσσιες νοστιμιές, βρες τα δύο αδέρφια που κρατούν την οικογενειακή επιχείρηση ψηλά σε ποιότητα και ποικιλία.

Αγαπημένες σαρακοστιανές και καθαροδευτεριάτικες συνταγές: Σουπιές σπανάκι, ψαρόσουπα, γαριδομακρονάδα, θράψαλο σε κουρκούτι, ριζότο με θαλασσινά. Αγαπημένο μέρος για να βρεις την πρώτη ύλη: Ο πάγκος των αδερφών Μούστα εντός της Βαρβακείου Αγοράς. Φύγαμε για Αθηνάς;