Ο Επαναστάτης με το ποδήλατο, Mempo Giardinelli μτφρ. Αλέξανδρος Ηλιόπουλος

«Ο Επαναστάτης με το ποδήλατο» (1980) είναι το πρώτο μυθιστόρημα του Αργεντινού συγγραφέα και ακαδημαϊκού Μέμπο Τζιαρντινέλι και ενώ έχει εκδοθεί σε πολλές χώρες, στην Ελλάδα συστήνεται για πρώτη φορά στο αναγνωστικό κοινό από τις εκδόσεις «Ελληνικά Γράμματα».

Πρόκειται για την ελεύθερη εκδοχή της στρατιωτικής και προσωπικής ζωής του δον Χουάν Μπαρτολομέ Αραούχο, ο οποίος τη διηγήθηκε στον πατέρα του συγγραφέα, αλλά και στον ίδιο.

Το μυθιστόρημα διαδραματίζεται στο Τσάκο της Αργεντινής, όπου ο ήρωας – μέλος και ηγέτης πολλών επαναστάσεων, που γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Παραγουάη- βρίσκεται εξόριστος, μαζί με την οικογένειά του. Ουσιαστικά, πρόκειται για μία μέρα από τη ζωή του, την οποία περνάει φτωχά και δύσκολα, φτιάχνοντας τούβλα για να επιβιώσει, αλλά κανένας δεν αγοράζει.

Περιμένοντας εδώ και εννέα χρόνια νέα για την εκκίνηση μιας επανάστασης που θα ανατρέψει τη δικτατορία του Στρέσνερ στην Παραγουάη, συνεχίζει τη ζωή του, τρέφοντας πάντα με την ελπίδα ότι η φλόγα της αντίστασης θα ανάψει ξανά. Μέσα στην περιγραφή της ημέρας, ζωντανεύουν και οι αναμνήσεις του Μπαρτόλο -όπως αναφέρεται εν συντομία στο βιβλίο – που είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τον πολιτισμό και την ιστορία της βασανισμένης Παραγουάης. Και όλα αυτά, με σημείο αναφοράς πάντα ένα ποδήλατο, που συνόδευε κάθε σημαντική στιγμή της ζωής του και τον έκανε να περιπλανιέται σε τόπους και χρόνους που διαμόρφωσαν τον ίδιο και τις ιδέες του.

«Νιώθω ευγνώμων για το βιβλίο αυτό. Κατά την άποψή μου, Ο επαναστάτης με το ποδήλατο εγκαινιάζει ένα νέο λογοτεχνικό είδος»

Ντόναλντ Γέιτς (Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, ΗΠΑ)

Πληθωρικός, με χιούμορ, βαθιά αγάπη για τη ζωή και τον άνθρωπο, χωρίς να αφήνει περιθώριο να τον καταβάλουν οι αποτυχίες και οι κακουχίες, ο ήρωάς μας είναι ο ρομαντικός Δον Κιχώτης που ελπίζει πάντα στην αλλαγή για έναν καλύτερο κόσμο.

Με λόγο λιτό και μεστό, ο συγγραφέας μας μεταφέρει εικόνες από το περιβάλλον, την καθημερινή ζωή, την κουλτούρα και τον πολιτισμό της Λατινικής Αμερικής. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι μας γνωρίζει την ιστορία της -μακρινής για εμάς – Παραγουάης, μέσα από τα μάτια ενός ανθρώπου που έζησε όλη τη βάναυση ιστορία της.

Διαβάζοντας, καταλαβαίνεις ότι μικρή σημασία έχουν τα ονόματα, οι ημερομηνίες, ακόμη και το γεωγραφικό μέρος όπου αυτή η ιστορία εξελίχθηκε. Αντίθετα, συνειδητοποιείς ότι η ιστορία κάνει κύκλους: πού ξεκίνησε και πού τελείωσε ένας πόλεμος ή μια δικτατορία είναι ήσσονος σημασίας, όταν αναλογιστείς ότι αυτός που πλήττεται (Ψυχικά; Ηθικά; Οικονομικά; ) δεν είναι άλλος από τον απλό, καθημερινό άνθρωπο. Αυτός ο ίδιος άνθρωπος που μπορεί να πάει μια πόλη ή μια χώρα μπροστά. Για να επιβιώσει λοιπόν, δεν μπορεί παρά να ελπίζει σε μια επανάσταση. Ή να ανήκει σε αυτούς που «εκκολάπτουν» μια επανάσταση.

Αξίζει να σημειωθεί ότι Ο Επαναστάτης με το ποδήλατο εκδόθηκε εννέα χρόνια πριν από την ανατροπή του Στρέσνερ και κυκλοφορούσε ευρέως στη χώρα, πλην όμως κρυφά, «από χέρι σε χέρι» όπως λένε. Σίγουρα, το ίδιο το βιβλίο έπαιξε ρόλο στο να ανακινηθούν προσπάθειες για την ανατροπή του καθεστώτος. Αυτό και μόνο αποδεικνύει τη σημασία του σε συλλογικό επίπεδο.

«Το 1996, κατά την πρώτη μου επίσκεψη στην πρωτεύουσα Ασουνσιόν για να παρουσιάσω μία αργεντίνικη έκδοση του βιβλίου, ο Μπαρτόλο έκατσε στην πρώτη σειρά, άκουσε με προσοχή και περηφάνεια και μετά αγκαλιαστήκαμε, ιδιαίτερα συγκινημένοι. Τότε ήξερε ότι η ιστορία του και αυτό το βιβλίο είχαν συνεισφέρει στην πτώση της πιο βάρβαρης δικτατορίας που είχε βιώσει ποτέ η χώρα του»

Μέμπο Τζιαρντινέλι, 2012

Πέραν όμως από όλα αυτά, ο συγγραφέας κατόρθωσε κάτι, που λίγοι ίσως μπορούν να καταφέρουν. Σε κάποιο σημείο ο Μπαρτόλο σκέφτεται ότι «ο κόσμος των βιβλίων και ο πραγματικός κόσμος ήταν πολύ διαφορετικοί, κυρίως για τους φτωχούς». Ο συγγραφέας λοιπόν φέρνει τον πραγματικό κόσμο στον κόσμο των βιβλίων, χωρίς περιττά τεχνάσματα, παρά ακολουθώντας σαν ντοκιμαντέρ έναν πραγματικό άνθρωπο. Χωρίς ωραιοποιήσεις, ένας άνθρωπος με ένα ποδήλατο και βαθύ σεβασμό για τον άλλον και την ίδια τη ζωή, παρουσιάζεται μπροστά μας αναφωνώντας ότι οι επαναστάσεις πάντα ξαναγεννιούνται. Και ότι πάντα ξημερώνει μια άλλη, καινούργια μέρα.

Και τελικά, αυτό είναι το ωραίο.