Σύμφωνα με όσα αντιμετωπίζετε στη δουλειά σας, τι έχει αλλάξει στο ζήτημα των ανθρωπίνων σχέσεων στις μέρες μας;

Η ανάγκη για σχέσεις είναι βιολογικά προσδιορισμένη και μάλιστα θεμελιώδης. Η διαιώνιση του είδους βασίζεται στην αγάπη. Ο τρόπος όμως που κάνουμε σχέσεις δεν καθορίζεται τόσο από τα γονίδια, όσο από την παιδική ηλικία και το πολιτισμικό πλαίσιο.

Η ψηφιακή επανάσταση φέρνει το άτομο και τις επιθυμίες του στο προσκήνιο, εκεί που σε προηγούμενες δεκαετίες βρισκόταν η οικογένεια, η θρησκεία, η ιδεολογία. Νιώθουμε πιο ελεύθεροι να διεκδικήσουμε ανοιχτά τις προτιμήσεις μας. Π.χ. βλέπω γυναίκες που σκέφτονται αν θέλουν παιδί, καλύτερη ερωτική ζωή ή διαζύγιο από έναν κακό γάμο, αλλά και ζευγάρια που επιδιώκουν πιο ισότιμους, πιο αυθεντικούς δεσμούς.

Εθιζόμαστε όμως στις ψευδαισθήσεις της ψηφιακής εποχής, κυρίως τα παιδιά και οι πιο ανώριμες προσωπικότητες. Αναζητώντας άμεση και εύκολη ικανοποίηση δίχως όρια, τα πρόσωπα και οι σχέσεις γίνονται αναλώσιμα, η επικοινωνία αποσπασματική και επιφανειακή. Γι’ αυτό τα κυρίαρχα συναισθήματα είναι η μοναξιά, η ματαιότητα, το κενό, η απάθεια. Η κατανάλωση ρεκόρ στην Ελλάδα αντικαταθλιπτικών, αγχολυτικών, αλκοόλ, κοκαΐνης κ.ά. δείχνει μια κοινωνία που δυσκολεύεται να αντιληφθεί ότι η απελπισία της οφείλεται στις κακές ή ανύπαρκτες σχέσεις.

Υπάρχει πλέον το φλερτ; Οι άνθρωποι αποτολμούν το βήμα της γνωριμίας δια ζώσης κι όχι πίσω από την «προστασία» μίας οθόνης;

Σε όλα τα ζώα που ζευγαρώνουν, το αρσενικό προσπαθεί μέσα από το φλερτ να πείσει το θηλυκό, το οποίο τελικά αποφασίζει αν θα ενδώσει ή όχι. Το σχήμα αυτό δεν αλλάζει, ρυθμίζεται από ένστικτα. Απλά στο ανθρώπινο είδος δεν περιορίζεται σε ένα προκαθορισμένο ρεπερτόριο κινήσεων, όπως συμβαίνει σε άλλα είδη. Εμπλουτίζεται ανάλογα με το πολιτισμικό πλαίσιο. Κάποτε ήταν μια καντάδα, τώρα ένα τραγούδι στο YouTube.

Όσο λοιπόν επικρατεί η ψηφιακή επικοινωνία, το φλερτ πράγματι γίνεται απρόσωπο. Απουσιάζει τελείως το βλέμμα, η χροιά της φωνής, η μυρωδιά, το άγγιγμα, το φιλί. Τα επιδιώκουν αυτά όσοι έχουν αυτοπεποίθηση, ιδίως οι ερωτικοί τύποι. Όσοι αναλώνονται σε φλερτ εξ αποστάσεως ή γνωριμίες που δεν καταλήγουν πουθενά, κατά βάθος δυσκολεύονται να εκτεθούν και να κάνουν μια ουσιαστική σχέση.

Γιατί άνθρωποι που υποτίθεται ότι επιθυμούν μια σχέση, όταν έρχεται η ώρα της γνωριμίας, μπαίνουν σε θέση άμυνας, φέρονται περίεργα ή με αγένεια απέναντι στο άλλο άτομο;

Ο Φρόυντ είπε πως όταν αγαπάμε είμαστε τελείως ανυπεράσπιστοι στον πόνο. Κάποιοι, επομένως, φοβούνται μήπως πληγωθούν αν αναπτύξουν αισθήματα. Κάποιοι αποφεύγουν γιατί έχουν δυσκολίες στο σεξ. Άλλοι φοβούνται την απόρριψη όταν πλησιάζει η ώρα της γνωριμίας. Άλλοι καταπιέζονται από τα πρώτα ραντεβού και άλλοι δεν ικανοποιούνται με τίποτα. Υπάρχουν διάφοροι λόγοι. Όταν δε, το μοτίβο επαναλαμβάνεται και καταλήγουμε στις ίδιες δυσκολίες, ο λόγος μάλλον είναι ασυνείδητος. Δεν ξέρουμε δηλαδή γιατί μας συμβαίνει, ακόμα και αν νομίζουμε ότι έχουμε μια καλή εξήγηση.

Από την άλλη πλευρά, γιατί σήμερα σε γνωριμίες και συζητήσεις μεταξύ νέων θεωρείται ταμπού η επιθυμία σύναψης σχέσης, η παραδοχή της ανάγκης για συντροφικότητα ή ακόμη και η επιθυμία απόκτησης οικογένειας;

Αλλεπάλληλες κρίσεις, οικονομικά προβλήματα, εργασιακή ανασφάλεια κ.ά. αναγκάζουν το 70% των Ελλήνων 18-34 ετών να ζει με τους γονείς! Επιπλέον τα ΜΜΕ προβάλλουν το εύκολο χρήμα, τη δόξα, τη δύναμη. Είμαστε μια ναρκισσιστική κοινωνία, άκρως ανταγωνιστική. Αγαπάμε μόνο τον εαυτό μας και μάλιστα επιφανειακά.

Τα ήθη της εποχής επηρεάζουν την ανατροφή των παιδιών, που είναι ο πυρήνας του προβλήματος. Αρκετοί γονείς εργάζονται ασταμάτητα, είναι απορροφημένοι στον εαυτό τους ή ξεσπούν στο παιδί τα δικά τους ελλείμματα. Ουσιαστικά διαπλάθουν έναν ανώριμο ενήλικα που θα φοβάται ή δε θα ξέρει πώς να κάνει μια σχέση, πώς να νοιαστεί για τον εαυτό του λαμβάνοντας υπόψη και τις ανάγκες του άλλου.

Άλλο, λοιπόν, να λέω ότι δυσκολεύομαι να έρθω κοντά με έναν άνθρωπο και άλλο ότι δεν το έχω ανάγκη. Στη δεύτερη περίπτωση βρίσκομαι σε άρνηση για να μετριάσω κάπως την απόγνωσή μου.

Γιατί σε μια εποχή σεξουαλικής απελευθέρωσης οι άνθρωποι παρουσιάζουν δυσκολίες στην ερωτική επαφή;

Η σεξουαλική επιθυμία βρίσκεται σε μια δυναμική σχέση με άλλα συναισθήματα που έχουμε μέσα μας, όπως αγάπη, ζήλια, φόβος. Ήδη από πολύ νωρίς το παιδί κατακλύζεται από αυτά και πασχίζει να βρει μια ισορροπία ανάμεσά τους. Μπορεί π.χ. να μετριάσει την ερωτική περιέργεια που νιώθει, μεταθέτοντας ένα μέρος της σε άλλα ζητήματα, επειδή φοβάται, ας πούμε, την απόρριψη ή την τιμωρία.

Η σεξουαλική απελευθέρωση έχει μεν θετικά, όταν όμως δεν υπάρχουν όρια μέσα στην οικογένεια, το παιδί εκτίθεται σε πολύ έντονα συναισθήματα που δεν ξέρει πώς να τα ισορροπήσει. Πώς να συμβιβάσει π.χ. την την απόλυτη εξάρτησή του από τους γονείς με τον ισχυρό ανταγωνισμό που μπορεί να νιώθει μαζί τους; Έτσι, για να βρει ηρεμία, θυσιάζει, κάποιες από τις ορμές του. Αναγκάζεται, δηλαδή, να λάβει μέτρα που δεν είναι λειτουργικά. Τα μέτρα αυτά είναι τα συμπτώματα που θα εμφανίσει αργότερα στην ερωτική επαφή, χωρίς να θυμάται από πού ξεκίνησαν. Δυσκολίες στην ερωτική διάθεση, τον οργασμό, τη στύση, την εκσπερμάτιση κ.λπ. είναι πολύ πιο συχνές απ’ όσο νομίζουμε.

Οι εφαρμογές όπως το tinder έχουν επηρεάσει την ποιότητα των σχέσεων; Είναι λύση ή είναι κομμάτι του προβλήματος;

Βλέπω αρκετούς ανθρώπους που δεν ξέρουν πλέον πού να κάνουν ενδιαφέρουσες γνωριμίες. Εν μέρει πληρώνουν την αποξένωση της ψηφιακής εποχής. Οι εφαρμογές, αν και έχουν πολλά μειονεκτήματα, αποτελούν μια διέξοδο. Στην Αμερική σήμερα το 40% των ζευγαριών γνωρίζονται διαδικτυακά. Στην Ελλάδα δε γνωρίζω το ποσοστό, αλλά έχω δει ζευγάρια που παντρεύτηκαν έπειτα από διαδικτυακή γνωριμία.

Πρόβλημα αντιμετωπίζουν κυρίως όσοι χρησιμοποιούν τις εφαρμογές ως υποκατάστατο μιας πραγματικής γνωριμίας. Η δυσκολία τους να πλησιάσουν κάποιον διαιωνίζεται.

Ποιο είναι τελικά το βασικότερο πρόβλημα στις ερωτικές και συζυγικές σχέσεις σύμφωνα με την εμπειρία σας;

Η επιλογή του κατάλληλου συντρόφου είναι ίσως το βασικότερο. Αν δεν ταιριάζουν καλά οι βασικές συναισθηματικές ανάγκες ενός ζευγαριού (π.χ. αν ο ένας θέλει πάθος, ενώ ο άλλος απόσταση), η σχέση θα έχει έντονες συγκρούσεις. Αν δεν ταιριάζουν καθόλου, η σχέση θα γίνει ανυπόφορη.

Περίτρανη απόδειξη η καραντίνα κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Αυτοί που έχουν κάνει μια σχετικά καλή επιλογή, αν και κλεισμένοι στο σπίτι, ευχαριστήθηκαν τον κοινό χρόνο που μοιράστηκαν. Οι υπόλοιποι δεν άντεχαν ο ένας τον άλλο. Γι’ αυτό και η τόση επιθετικότητα ή τα έντονα συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης. Δεν μιλάω για τις περιπτώσεις βίας. Εκεί υπάρχουν σοβαρές διαταραχές στην προσωπικότητα.

Η πόλη τελικά θέλει να ερωτευτεί και το προσπαθεί;

Η ελληνική οικογένεια έχει πολλά προβλήματα. Αν και προσπαθεί να τα κρύψει επιμελώς, αντανακλώνται στις σχέσεις που αναπτύσσουμε μεταξύ μας. Δε φερόμαστε ιδιαίτερα καλά ούτε στον εαυτό μας ούτε στους άλλους.

Το υγιές κομμάτι της κοινωνίας έχει αρχίσει να το αντιλαμβάνεται. Ψάχνεται, διαβάζει, σκέφτεται, συζητάει, προσπαθεί να γνωρίσει καλύτερα τον εαυτό του. Μπορεί να πει κανείς ότι είναι μια προσπάθεια να ερωτευτεί ουσιαστικά.