H Franca Viola γεννήθηκε στη γειτονική Ιταλία, στη Σικελία συγκεκριμένα, το 1948. Στα 15 της χρόνια, αρραβωνιάστηκε τον ανιψιό ενός αρχιμαφιόζου. Όταν αποφάσισε ότι δεν τον θέλει λόγω της αμφισβητούμενης ηθικής του, εκείνος την απήγαγε, την βίαζε επανειλημμένως για μία εβδομάδα και εν τέλει της πρότεινε να συνάψουν matrimonio riparatore ή αλλιώς rehabilitating marriage: έναν γάμο προς αποκατάσταση της τιμής της, αφού πλέον ήταν «ατιμασμένη».
Το ηχηρό της «όχι» που ειπώθηκε μάλιστα και με απόλυτη στήριξη της οικογένειάς της, συντάραξε τα θεμέλια μιας ολόκληρης κοινωνίας, αναθεωρώντας ό,τι ως τότε ήταν καθεστώς.
Η Franca Viola δεν ήταν μία «επιφανής» –σύμφωνα με τα κοινωνικά στερεότυπα– κοπέλα αστικής τάξης που χαρακτηριζόταν από μόρφωση ή καλή οικονομική κατάσταση. Αντίθετα, ήταν μία από μας: αγροτικής καταγωγής, από ένα μέρος μικρό στο χάρτη, μια μαχήτρια που τα έβαλε με τη μαφία και ένα ολόκληρο δικαστικό σύστημα που διαιώνιζε αναχρονιστικές πρακτικές (όπως πάντα υπέρ των θυτών).

Το χρονικό

Άλκαμο, Σικελία, 1963: Η Φράνκα Βιόλα, κόρη του αγρότη Μπερνάρντο Βιόλα, της Βίτα Φέρρα, στα 15 της χρόνια, αρραβωνιάζεται με τον Φιλίππο Μελόντια, 23 ετών, και ανιψιό του μαφιόζου Βιντσέντζο Ρίμι.
Όταν ο Μελόντια συλλαμβάνεται για κλοπή, ο πατέρας της Φράνκα επιμένει να λύσει τον αρραβώνα και η Φράνκα συμφωνεί. Μετά τη διάλυση του αρραβώνα, ο Μελόντια μετακομίζει στη Γερμανία. Μέχρι το 1965, η Βιόλα είχε αρραβωνιαστεί με έναν άλλον άνδρα, ενώ ο Μελόντια είχε επιστρέψει στην Άλκαμο και προσπαθούσε ανεπιτυχώς να ξανακερδίσει τη Φράνκα: την παρακολουθούσε και μάλιστα απείλησε τον πατέρα και τον αρραβωνιαστικό της.

26 Δεκεμβρίου 1965: Ο Μελόντια και μια ομάδα 12 οπλισμένων αντρών εισβάλλουν στο σπίτι των Βιόλα και απαγάγουν τη Φράνκα, σέρνοντάς την στο αυτοκίνητο. Η Φράνκα κρατιέται παρά τη θέλησή της για οκτώ μέρες στο σπίτι της αδελφής του Μελόντια, όπου βιάστηκε επανειλημμένα. Ο Μελόντια της λέει ότι τώρα θα την ανάγκαζε να τον παντρευτεί, αφού πλέον είχε «ατιμαστεί». Η Βιόλα απαντά ότι όχι μόνο δεν έχει καμία πρόθεση να τον παντρευτεί, αλλά και ότι θα τον κλείσει φυλακή.

Fuitina & Matrimonio Riparatore ή αλλιώς rehabilitating marriage

Σε αυτό το σημείο, πρέπει να εξηγήσουμε ορισμένoυς «νόμους» και «ήθη» της εποχής.
Στη Σικελία, υπήρχε ο όρος Fuitina, ο οποίος αναφέρεται σε μια πρακτική που κάποτε ήταν συνηθισμένη στη Νότια Ιταλία, κατά την οποία ένα νεαρό ζευγάρι δραπετεύει για να παντρευτεί, πηγαίνοντας κόντρα στην επιθυμία των οικογενειών τους. Κατά το ελληνικό, «κλέφτηκαν».
Σκοπός ήταν η παρατεταμένη απουσία του ζευγαριού, ώστε όταν οι γυναίκες θα επέστρεφαν στις οικογένειές τους, όλοι να υπέθεταν ότι υπήρξε σεξουαλική επαφή και έτσι θα ανάγκαζαν τους γονείς να συμφωνήσουν σε έναν «αποκαταστατικό γάμο» – στα ιταλικά matrimonio riparatore, ενώ στα αγγλικά rehabilitating marriage, κάτι που μας θυμίζει το σημερινό rehab που αναφέρεται στην αποκατάσταση από μια ασθένεια ή από μία εξάρτηση. Τότε ως όλα δείχνουν, η σεξουαλική επαφή, για τις ανύπαντρες γυναίκες πάντα, ήταν ισάξια «αρρώστια» με τους εθισμούς.
Στην ουσία, ο όρος “fuitina” αναφέρεται μόνο στη συναινετική απόδραση ενός ζευγαριού.
Όμως, όπως και στην περίπτωση της Φράνκα και σε άλλες περιπτώσεις, η πρακτική αυτή χρησιμοποιήθηκε για να καμουφλάρει πραγματικές απαγωγές και βιασμούς.
Η Φράνκα ήταν η πρώτη που αρνήθηκε αυτόν τον «επανορθωτικό» γάμο.

Η στήριξη των γονιών

Σε μία τόσο δύσκολη κοινωνική συνθήκη, η στήριξη των γονιών δεν ήταν αυτονόητη. Ο πατέρας της Φράνκα λοιπόν, στήριξε αμέριστα την κόρη του μέχρι τέλους.
Στις 31 Δεκεμβρίου, ο Μελόντια επικοινώνησε με τον πατέρα της Βιόλα, Μπερνάρντο, για να συμφωνήσει στον γάμο, αφού παρουσίασε το περιστατικό ως “fuitiva”. Ο Μπερνάρντο προσποιήθηκε ότι διαπραγματευόταν με τους απαγωγείς, λέγοντας ότι συμφωνούσε και ενέκρινε τον γάμο, ενώ συνεργαζόταν με την αστυνομία ώστε η Φράνκα να απελευθερωθεί, πράγμα που συνέβη.
Οι απαγωγείς της συνελήφθησαν στις 2 Ιανουαρίου 1966. Όταν ο πατέρας της τη ρώτησε αν πραγματικά ήθελε να παντρευτεί τον Μελόντια εκείνη είπε και πάλι όχι, τότε ο Μπερνάρντο της υποσχέθηκε ότι θα τη βοηθήσει.

Κοινωνικό στίγμα

Η Φράνκα φυσικά και αντιμετώπισε την κοινωνική κατακραυγή, αφού ενήργησε αντίθετα με την κοινή πρακτική της εποχής. Σύμφωνα με τα παραδοσιακά κοινωνικά πρότυπα, το «όχι» θα την έκανε μια donna svergognata, δηλαδή μια ‘γυναίκα χωρίς τιμή’, καθώς είχε χάσει την «αγνότητά» της. Αυτές οι έννοιες δεν υπήρχαν αποκλειστικά στη Σικελία ή στις αγροτικές περιοχές της Ιταλίας.
Είναι ενδεικτικό ότι στον ιταλικό Ποινικό Κώδικα της εποχής, με το άρθρο 544, ο βιασμός θεωρούνταν έγκλημα κατά της «κοινής ηθικής» και όχι κατά του ατόμου. Αυτό και μόνο καθιέρωνε την ιδέα ενός «γάμου αποκατάστασης», καθορίζοντας ότι ένας βιαστής που παντρευόταν το θύμα του θα είχε αυτόματα διαγράψει το έγκλημά του.
Κατά τη διάρκεια της δίκης, η Φράνκα υπόκειται σε κάθε είδους ταπεινώσεις. Οι δικηγόροι του Μελόντια ισχυρίζονται ότι είχε ήδη σχέσεις μαζί του και φθάνουν στο σημείο να ζητήσουν ιατρική εξέταση για να διαπιστωθεί πότε «έχασε την τιμή της», ενώ σαφώς υποστηρίζουν ότι «κλέφτηκε» συναινετικά με τον Μελόντια.
Μετά την αρνητική απάντηση της Φράνκα να παντρευτεί τον βιαστή της, τα μέλη της οικογένειάς της απειλήθηκαν, απομονώθηκαν και διώχθηκαν από τους περισσότερους κατοίκους της περιοχής. Το αμπέλι και ο αχυρώνας τους πυρπολήθηκαν.
Αυτά τα γεγονότα, καθώς και ο τελικός δικαστικός αγώνας, είχαν ισχυρό αντίκτυπο στα ιταλικά μέσα ενημέρωσης και στην κοινή γνώμη: έγινε φανερό ότι ένα μέρος του υφιστάμενου νομικού κώδικα ήταν αντίθετο με τη δημόσια άποψη.

Happy End?

Η καταδίκη του Μελόντια: Ο Μελόντια καταδικάστηκε σε 11 χρόνια φυλάκισης, αργότερα μειώθηκαν σε 10 χρόνια, με δύο χρόνια υποχρεωτικής διαμονής στη Μόντενα. Πέντε από τους φίλους του αθωώθηκαν, και οι άλλοι έλαβαν σχετικά ελαφρές ποινές. Λόγω της σχέσης με τη μαφία, η εκδίκηση των οικογενειών των καταδικασθέντων ήταν σχεδόν δεδομένη. Όμως ο θόρυβος που είχε προκληθεί στην ιταλική κοινωνία ήταν μάλλον αυτός που γλίτωσε τη Φράνκα και την οικογένειά της. Ο Μελόντια δολοφονήθηκε το 1978 και ο τρόπος που δολοφονήθηκε έδειξε ότι μάλλον επρόκειτο για ξεκαθάρισμα «μαφιόζικων» λογαριασμών.

Ο γάμος της Φράνκα: Ενώ πολλοί περίμεναν ότι η Φράνκα δεν θα παντρευόταν ποτέ, τελικά παντρεύεται τον Τζουζέπε Ρουίζι δύο χρόνια αργότερα. Κατά τη διάρκεια της δίκης μάλιστα, ο Μελόντια απείλησε ότι αν η Φράνκα παντρευτεί τον Τζουζέπε θα τον σκοτώσει. Ο γάμος γίνεται σε στενό οικογενειακό κύκλο, με τους φωτογράφους και τους δημοσιογράφους έξω από την εκκλησία, και με τις ευχές του προέδρου της Δημοκρατίας Σάραγκατ και του πρωθυπουργού Λεόνε. Τόσο ο Ιταλός Πρόεδρος Τζουζέπε Σαραγκάτ όσο και ο Πάπας Παύλος ΣΤ΄ εξέφρασαν δημόσια την εκτίμησή τους για το θάρρος της Φράνκα Βιόλα και την αλληλεγγύη τους προς το ζευγάρι. Ο Πάπας μάλιστα τους δέχτηκε ιδιωτική ακρόαση λίγο μετά τον γάμο. Η Βιόλα και ο Ρουίζι απέκτησαν τρία παιδιά, δύο γιους και μία κόρη.

Η Φράνκα, με τη γενναία στάση της, της άνοιξε έναν δρόμο που οδήγησε σε πολλές ανάλογες καταγγελίες, αλλά η αλλαγή του νόμου, μαζί με την κατάργηση του «εγκλήματος τιμής», ήρθε το 1981.
Χάρις σ’ αυτήν, το έγκλημα του βιασμού δεν είναι πλέον «έγκλημα κατά της ηθικής», αλλά «έγκλημα κατά του ατόμου», ακόμη κι αν αυτή η αλλαγή συνέβη μόλις το 1996.

Στο σήμερα: Marry your rapist law ή αλλιώς rehabilitating marriage / Πιο κοντά από όσο νομίζεις

Σύμφωνα με άρθρο της Guardian πάνω σε έκθεση του ΟΗΕ το 2021, είκοσι χώρες εξακολουθούν να επιτρέπουν σε βιαστές να παντρευτούν τα θύματά τους για να αποφύγουν την ποινική δίωξη.
Η Ρωσία, η Ταϊλάνδη και η Βενεζουέλα είναι ανάμεσα στις χώρες που επιτρέπουν σε άνδρες να ανακαλούν τις καταδίκες για βιασμό εάν παντρευτούν τις γυναίκες ή τα κορίτσια στα οποία έχουν επιτεθεί.
Ο ΟΗΕ στην έκθεσή του υπογράμμισε ότι αυτοί οι νόμοι είναι «βαθιά λανθασμένοι», αποτελούν τρόπο «να υποδουλώνονται οι γυναίκες», ενώ «μετατοπίζουν το βάρος της ενοχής στο θύμα και προσπαθούν να αποστειρώσουν μια κατάσταση που είναι εγκληματική».
Στο Μαρόκο, ο νόμος ανακλήθηκε μετά από ευρεία αντίδραση όταν μια νεαρή γυναίκα αυτοκτόνησε αφού αναγκάστηκε να παντρευτεί τον βιαστή της. Η Ιορδανία, η Παλαιστίνη, ο Λίβανος και η Τυνησία ακολούθησαν το παράδειγμα.
Ωστόσο, το Κουβέιτ εξακολουθεί να επιτρέπει σε έναν δράστη να παντρευτεί νόμιμα το θύμα του με την άδεια του κηδεμόνα της.
Στη Ρωσία, εάν ο δράστης έχει φτάσει τα 18 και έχει διαπράξει σεξουαλική παραβίαση με ανήλικο κάτω των 16 ετών, απαλλάσσεται από την τιμωρία εάν παντρευτεί το θύμα.
Στην Ταϊλάνδη, ο γάμος μπορεί να θεωρηθεί επίλυση για βιασμό, εάν ο δράστης είναι άνω των 18 ετών και το θύμα είναι άνω των 15, αν «συναίνεσε» στο έγκλημα και αν το δικαστήριο χορηγήσει άδεια γάμου.

Η Δρ. Αλεξάνδρα Πάλλη τονίζει: «Αν αναλογιστούμε ότι ο βιασμός είναι η πιο ακραία μορφή σεξουαλικής βίας, που συμβαίνει όχι μόνο εκτός αλλά και εντός του γάμου, τραυματίζει ψυχικά το θύμα ακόμα και για μια ολόκληρη ζωή και παρότι συχνά μένει κρυφός και δεν καταγγέλλεται λόγω κοινωνικού στίγματος, τα  τελευταία ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι 1 στις 20 γυναίκες έχουν πέσει θύματα βιασμού στην Ευρώπη, 1 στις 5 γυναίκες θύματα σεξουαλικής βίας στην Ελλάδα».

Γίνεται σαφές ότι έχουμε ακόμη πολύ δρόμο μπροστά μας να διανύσουμε. Όμως, καλό είναι να έχουμε πάντα οδηγούς στο μυαλό μας γυναίκες της πραγματικότητας, που κατάφεραν να αλλάξουν τον κόσμο προς το καλύτερο.

• Το 1970, ο σκηνοθέτης Damiano Damiani γύρισε την ταινία The Most Beautiful Wife, με πρωταγωνίστρια την Ornella Muti, βασισμένη στην περίπτωση της Viola. Το 2012 η Σικελή συγγραφέας Beatrice Monroy δημοσίευσε την ιστορία της Viola με τον τίτλο Niente ci fu («Δεν υπήρχε τίποτα»). Το 2017, μια δεκαπεντάλεπτη ταινία βασισμένη στην ιστορία της Βιόλα, με τίτλο Viola, Franca, συμπεριλήφθηκε στο Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους του Μανχάταν. Η ταινία του 2022 The Girl From Tomorrow (La ragazza del futuro) σε σκηνοθεσία Marta Savina αφηγείται την ιστορία της Viola, αν και τα ονόματα και ορισμένες λεπτομέρειες έχουν αλλάξει.

• Θα ήθελα να ευχαριστήσω την Δρ. Αλεξάνδρα Πάλλη, Κλινική Ψυχολόγο-Ψυχοθεραπεύτρια, επιστημονικά υπεύθυνη του Προγράμματος Προαγωγής της Ισότητας των Φύλων και Καταπολέμησης της Έμφυλης Βίας που υλοποιείται από την Εταιρεία Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας Ε.Π.Α.Ψ.Υ.