Ευτυχία Γιαννάκη: «Οι άνθρωποι είναι οι ιστορίες και το ζητούμενό μας»

Όταν παίρνω τηλέφωνο κάποιον άνθρωπο για να κλείσω συνέντευξη, δίνω πολύ μεγάλη σημασία στην πρώτη αίσθηση που μου δημιουργεί. Στην περίπτωση της Ευτυχίας Γιαννάκη οι εντυπώσεις ήταν κάτι παραπάνω από θετικές.

Ένιωσα κατευθείαν οικειότητα και ότι μιλάω με, αυτό που λέμε, έναν καλό άνθρωπο. Πολύ σημαντικό πράμα! Η εντύπωση αυτή συνεχίστηκε όταν έλαβα τις απαντήσεις τις, αλλά και στην μετέπειτα επικοινωνία μας. Απόλυτα προσγειωμένη και συνειδητοποιημένη, χωρίς φανφάρες ή ηττοπάθειες, απαντάει σε ερωτήσεις για το αστυνομικό μυθιστόρημα που στην ουσία τους όμως είναι καίριες παρατηρήσεις για την κοινωνία και τον άνθρωπο.

Γιατί το αστυνομικό μυθιστόρημα έχει τόσους πολλούς φανατικούς αναγνώστες; Τι είναι αυτό που το καθιστά τόσο ενδιαφέρον ως είδος;

Νομίζω πως το αστυνομικό μυθιστόρημα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, τη σφιχτή πλοκή, τους δυνατούς χαρακτήρες, τον ρυθμό, τις ανατροπές και το σασπένς του είναι το λογοτεχνικό υποείδος που καθρεφτίζει με ευθύ τρόπο την ανάγκη μας να βάλουμε τάξη στο χάος, να κατανοήσουμε έναν κόσμο που αλλάζει με μεγάλη ταχύτητα, τα μεγάλα κοινωνικά ζητήματα που μας απασχολούν, τα προσωπικά μας αδιέξοδα και να διαχειριστούμε τελικά τους μεγάλους υπαρξιακούς φόβους μας. Διατηρώντας ένα πρώτο επίπεδο που κρατάει αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη και παίζει σε επίπεδο λογικής με την επίλυση του γρίφου, ξεκλειδώνει ταυτόχρονα το κοινωνικό σχόλιο για τα μεγάλα ζητήματα της εποχής μας και φωτίζει το βάθος του ανθρώπινου ψυχισμού, το πιο μύχιο, το πιο σκοτεινό που συχνά μένει άπιαστο και ακατανόητο. Μπορείς να πίνεις μια γλυκιά σοκολάτα σε ένα καφέ και ταυτόχρονα να διαβάζεις κάτι αποτρόπαιο και να διασκεδάζεις με αυτό. Ο συνδυασμός βάρους και ελαφρότητας είναι αυτό που το καθιστά δημοφιλές. Μιλάει για τα πιο βαθιά με απλότητα, συχνά με σαρκασμό.

Τι είναι αυτό που σε οδήγησε να ασχοληθείς με την συγγραφή αστυνομικού μυθιστορήματος;

Η αναζήτηση της ισορροπίας που θέλει αυτά τα τρία επίπεδα να συναντιούνται, το βάρος και την ελαφρότητα να συνυπάρχουν. Ήθελα να φτιάξω ιστορίες που θα κρατούν αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη και θα καθρεφτίζουν την εποχή μας από τη μία και από την άλλη θα σκάβουν κάτω από την επιφάνεια, φωτίζοντας το βαθύτερο των χαρακτήρων. Νομίζουμε ότι διαβάζουμε μια ιστορία για να λύσουμε το μυστήριο, να βρούμε τον δολοφόνο και να κατανοήσουμε τα κίνητρά του και την εποχή μας, αλλά στην ουσία διαβάζουμε για να κατανοήσουμε και να λύσουμε το μυστήριο των χαρακτήρων που είναι βεβαίως καθρέφτες του εαυτού μας.

Έχει τους δικούς του κανόνες το είδος αυτό; Τι απαιτεί που δεν το συναντάς συχνά σε άλλα είδη μυθιστορήματος;

Η σφιχτή δομή, αυτό που λέμε ιστορία με αρχή, μέση, τέλος, λογική, δυνατούς χαρακτήρες και ο αμείωτος ρυθμός βρίσκονται πάντα στον πυρήνα του αστυνομικού και αυτά δεν είναι πάντα προαπαιτούμενα σε άλλα είδη αφήγησης. Από εκεί και πέρα στις μέρες μας ανοίγεται μια μεγάλη βεντάλια αφηγήσεων που εντάσσονται στο είδος. Δεν είναι λίγοι αυτοί που χαρακτηρίζουν τα αστυνομικά μυθιστορήματα την μεγάλη κοινωνική λογοτεχνία της εποχής μας και άλλοι που εστιάζουν στο ψυχικό βάθος αυτών των ιστοριών. Οι κανόνες όμως είναι εκεί για να τους σπάμε επιχειρώντας να φτιάξουμε τον νέο κανόνα στην τέχνη. Οπότε ο όποιος περιορισμός παραμένει πάντα σχετικός στα χέρια των δημιουργών.

Κατά πόσο το γεγονός ότι πρέπει σε μεγάλο βαθμό να κρατάς άσβεστο το ενδιαφέρον του αναγνώστη δημιουργεί μία ιδιαίτερη συνθήκη για τον συγγραφέα;

Του θέτει περιορισμούς. Αυτοί οι περιορισμοί άλλοτε τον διευκολύνουν, δεδομένου ότι του δίνουν έναν άξονα πάνω στον οποίο θα πρέπει να κινηθεί, έναν μπούσουλα, όπως λέμε και άλλοτε του δημιουργούν εμπόδιο. Το ζήτημα είναι αυτή η ιδιαίτερη συνθήκη και ο περιορισμός να γίνουν ένα πεδίο πειραματισμού, όπου το παιγνιώδες θα συναντήσει το βάθος και θα γεννήσει κάτι νέο. Ο περιορισμός σπάει ή παίρνει άλλη μορφή μέσω του πειραματισμού πάντα και αυτό είναι το συναρπαστικό της δημιουργίας.

Τι αποτελεί έμπνευση για την δημιουργία της ιστορίας ενός αστυνομικού μυθιστορήματος;

Η γραφή είναι ένα εσωτερικό ταξίδι. Γράφοντας φωτίζει κανείς τον εαυτό του, θραύσματα των σκέψεων, των βιωμάτων του και της αισθητικής του καθρεφτίζοντας ταυτόχρονα τον κόσμο γύρω του. Η αφορμή μπορεί να είναι οτιδήποτε. Μια εικόνα, μια ιστορία που άκουσες, ένας άνθρωπος που συνάντησες, κάτι που είδες ή διάβασες, το συναίσθημα, ο φόβος για κάτι που παραμένει άλυτο μέσα σου, η αναζήτηση νοήματος. Υπάρχουν πάντα αφορμές για να πυροδοτηθεί αυτή η διαδικασία κι ένα σωρό φτηνά υλικά εκεί έξω, όπως λέω, αρκεί να σκύψεις πάνω τους με τρυφερότητα, αντιλαμβανόμενος ότι σκύβεις μέσα σου την ίδια στιγμή. Μεγαλώνοντας εστιάζω πάντως όλο και περισσότερο στις αφηγήσεις των ανθρώπων γύρω μου και στα μοτίβα των συμπεριφορών τους. Οι άνθρωποι είναι οι ιστορίες και το ζητούμενό μας. Η κατανόηση της ανθρώπινης κατάστασης.

Ποια προσωπικότητα της επικαιρότητας θα μπορούσε να συμπυκνώνει ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά για να γίνει ένας τύπος-αστυνόμος που εξιχνιάζει υποθέσεις;

Για μένα οι χαρακτήρες λειτουργούν ως καθρέφτες της εποχής τους. Οπότε επίκαιρος, αν μπορεί να χρησιμοποιηθεί δόκιμα αυτός ο όρος βεβαίως, είναι αυτός που είναι ικανός να καθρεφτίσει την εποχή του. Φυσικά επίκαιρος για τη λογοτεχνία είναι ο διαχρονικός, αυτός δηλαδή που έχει την ικανότητα να σκάψει βαθιά στον ανθρώπινο ψυχισμό και να φωτίσει κάποιες από τις πολλές πτυχές του. Ο ανθρώπινος ψυχισμός παραμένει ίδιος σε βάθος χρόνου, οι συνθήκες αλλάζουν. Χρειάζεται κανείς μια τέτοια στέρεη βάση για να στηρίξει το οικοδόμημα της αφήγησής του. Το διαχρονικό είναι το πιο επίκαιρο και επιτακτικό ζητούμενο της εποχής μας, ειδικά τώρα που έχουμε την αίσθηση ότι όλα αλλάζουν γρήγορα. Ισχύει αυτό που λέμε όλα αλλάζουν και όλα τα ίδια μένουν. Η δημοσιογραφική επικαιρότητα είναι καθρέφτης της στιγμής, η λογοτεχνία είναι ο καθρέφτης μας στο διηνεκές.

Εντοπίζεις διαφορές και ιδιαιτερότητες στο ελληνικό αστυνομικό μυθιστόρημα σε σχέση με άλλες χώρες;

Υπάρχει πολυφωνία στην ελληνική εκδοτική παραγωγή. Θα βρει κανείς ομοιότητες και διαφορές με άλλες χώρες, ανάλογα με τον συγγραφέα. Υπάρχουν τάσεις μίμησης και διαφοροποίησης. Σε μια παγκοσμιοποιημένη συνθήκη όπου δεχόμαστε βομβαρδισμό κοινών ερεθισμάτων δημιουργοί και αναγνώστες τόσο από την λογοτεχνία, όσο και από τις ταινίες, τις σειρές κ.λπ. το ζητούμενο είναι κανείς να εστιάσει στην δικιά του οπτική για τα πράγματα, σε αυτό που τον διαφοροποιεί ενδεχομένως. Γενικά υπάρχει η τάση να θεωρούμε ότι κάτι που μεταφράστηκε και έχει πάει καλά εμπορικά σε άλλες χώρες είναι καλύτερο από αυτό που παράγεται εδώ. Μπορώ να πω με βεβαιότητα ότι δεν ισχύει.

Ποιο είναι το εκ των ων ουκ άνευ στοιχείο για ένα αστυνομικό μυθιστόρημα;

Όταν κλείνει κανείς το βιβλίο να έχει αντλήσει τόση τέρψη σε όλα τα επίπεδα (πλοκή, χαρακτήρες, ατμόσφαιρα, βάθος της αφήγησης) που να θέλει να δει μια συνέχεια, να διαβάσει το επόμενο βιβλίο του ίδιου συγγραφέα. Τότε είναι επιτυχημένο όχι μόνο ένα αστυνομικό, αλλά οποιοδήποτε βιβλίο, ένα βιβλίο που το ένιωσες. Το συναίσθημα είναι ο στόχος πάντα στην τέχνη.

Τι είναι αυτό που εν τέλει ειπώνεται μέσα από ένα αστυνομικό μυθιστόρημα;

Είναι το καθρέφτισμα της μυστικής ζωής μας. Ειπώνεται και παίρνει ενδεχομένως σχήμα, ακόμη και το ανείπωτο, στις καλές εκδοχές της αστυνομικής λογοτεχνίας.

Γιατί υπάρχει η τάση να εξιχνιάζονται πάντα οι υποθέσεις στο τέλος;

Για να δίνεται η αίσθηση της πληρότητας. Ότι κατανόησαν κάτι που εκ πρώτης όψεως έμοιαζε ακατανόητο. Η τάξη στο χάος είναι πάντα επιδιωκόμενο για τον άνθρωπο που επιχειρεί να δώσει σχήμα στο αχαρτογράφητο. Η κάθαρση μας απασχολεί πάντα ως εσωτερική διαδικασία, αλλά και ως κοινωνικός μηχανισμός που επιτρέπει τη συνέχεια, το επόμενο βήμα,

Έχεις γράψει και βιβλία μυστηρίου για παιδιά. Πόσο απελευθερωτικά λειτούργησε αυτό για την γραφή σας σε σχέση με το είδος; Με ποιες προκλήσεις ήρθες αντιμέτωπη εξαιτίας του συγκεκριμένου κοινού απεύθυνσης;

Επιχείρησα στο παιδικό μυστήριο να φυτέψω όλα τα στοιχεία που υπάρχουν στην αστυνομική λογοτεχνία ενηλίκων, αλλά σε ένα προστατευμένο περιβάλλον φαντασίας, χιούμορ και περιπέτειας που εξάπτει την παιδική φαντασία. Η πρόκληση ήταν να συνομιλήσω εκ νέου με τον παιδικό εαυτό μου, ώστε να δώσω στους μικρούς αναγνώστες ένα πεδίο, έναν συναρπαστικό μικρόκοσμο που θα τους επιτρέψει να απολαύσουν το μυστήριο, χωρίς να φοβούνται. Να αντιληφθούν δηλαδή ότι το μυστήριο στη ζωή μας είναι βαθιά ριζωμένο μέσα μας ως πρόκληση, παιχνίδι και ανατροπή. Ότι όλα είναι ένας γρίφος που καλούμαστε να τον λύσουμε και ότι τελικά ο μεγαλύτερος γρίφος είναι ο εαυτός μας και οι γύρω μας.

Πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις ΙΚΑΡΟΣ το βιβλίο σου «Στη φωλιά του ιππόκαμπου» που αποτελεί το δεύτερο μέρος της «Τριλογίας του βυθού». Πώς νιώθεις κάθε φορά που ένα βιβλίο σου είναι έτοιμο να κοιταχτεί από «ξένα» ζευγάρια μάτια;

Ενθουσιασμό και αγωνία. Εκεί όπου αρχίζει το μοίρασμα, η συνάντηση με τον αναγνώστη και τις αναγνώστριες γεννιέται το νέο πεδίο της συνύπαρξής μας. Με ενδιαφέρει ο αναγνώστης που διάβασε ένα βιβλίο μου στο μέλλον να αναζητήσει και να διαβάσει ένα επόμενο για να πει ότι ναι, αυτό διαφέρει από το προηγούμενο και θα ήθελα να ξαναδιαβάσω κάτι επόμενο. Η αλλαγή και ο πειραματισμός είναι πάντα στο δικό μου επίκεντρο. Δεν επαναλαμβάνω την ίδια ιστορία, την ίδια συνταγή, τις ίδιες ευκολίες, συχνά σπάω τους κανόνες του είδους και αυτό είναι η μεγάλη πρόκληση για μένα.

Ξεκινάς και τα σεμινάρια στον ΙΑΝΟ: «Αστυνομική αφήγηση: από τον γρίφο στη λογοτεχνία». Ποιος είναι ο «γρίφος» που επιθυμείτε να λύσετε με τους συμμετέχοντες κατά τη διάρκεια αυτών των σεμιναρίων;

Να χαρτογραφήσουμε σε έναν βαθμό το αχαρτογράφητο, να δούμε τεχνικές που μπορεί να φωτίσουν πτυχές της δικής τους σκέψης και να πυροδοτήσουν την διαδικασία της γραφής αναλύοντας τα δομικά στοιχεία του αστυνομικού (πλοκή, ατμόσφαιρα, χαρακτήρες, ρυθμό κ.λπ.) Να διαβάσουμε ταυτόχρονα με άλλη οπτική αυτό που ήδη έχουμε δει. Οι περισσότεροι συμμετέχοντες μου λένε ότι βγαίνουν με μια τελείως διαφορετική αντίληψη για την αστυνομική λογοτεχνία από αυτή που είχαν μπαίνοντας στα σεμινάρια. Ακόμη και ως αναγνώστες. Η κατανόηση των σχημάτων στα έργα των άλλων, της δουλειάς που απαιτείται να κάνει κανείς και ο πειραματισμός ακολουθώντας άξονες που επιλέγει ο καθένας, η συνύπαρξη με άλλους συμμετέχοντες που έχουν τις ίδιες αγωνίες, ξεκλειδώνουν τη δημιουργική φωνή των συμμετεχόντων.

Τα εν λόγω σεμινάρια, λόγω της συνθήκης που επικρατεί, γίνονται εξ’ αποστάσεως; Πώς λειτουργεί αυτό; Θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για αρνητικά, αλλά και για θετικά στοιχεία;

Οι περιορισμοί γεννούν ταυτόχρονα και μια ευκαιρία. Άνθρωποι που δεν θα μπορούσαν να βρίσκονται στο κέντρο της Αθήνας για τις συναντήσεις μας, μπορούν τώρα μέσω υπολογιστή να συμμετέχουν. Από την άλλη η όποια έλλειψη άμεσης επαφής υποκαθίσταται με την επικοινωνία με όλα τα διαθέσιμα μέσα. Άλλωστε με τους περισσότερους συμμετέχοντες δενόμαστε τόσο που η επικοινωνία μας φεύγει από το στενό πλαίσιο του σεμιναρίου και απλώνει σε βάθος χρόνου με έναν ανοιχτό δίαυλο επικοινωνίας που διατηρούμε πλέον ακόμη και σε φιλικό επίπεδο.

Κλείνοντας, ποιο είναι εκείνο το μυστήριο που θα μείνει για πάντα ανεξιχνίαστο;

Το αχαρτογράφητο μέσα μας. Θα υπάρχει πάντα αυτό που μας διαφεύγει – και ευτυχώς.

Η Ευτυχία Γιαννάκη γεννήθηκε στην Αθήνα και σπούδασε πληροφορική, μουσική τεχνολογία και επικοινωνία. Γράφει αστυνομικά μυθιστορήματα και θεατρικά έργα. Εργάστηκε για χρόνια στη δημόσια εκπαίδευση και ως σύμβουλος έργων πληροφορικής. Τα τελευταία χρόνια διδάσκει δημιουργική γραφή.