Έχετε σερβιριστεί κρασί από την κυρά-Γιαννούλα; Όχι; Μάλλον δεν θα θυμάστε καλά, τουλάχιστον όσοι έχετε περάσει τα δεύτερα “-ήντα” ή είστε μεγαλύτεροι. Γιατί θα έχετε ζήσει την εποχή που τα εμφιαλωμένα κρασιά σπάνιζαν και στο καρτούτσο το χύμα κρασί χυνόταν από το στόμιο μιας νταμιτζάνας, ενός γυάλινου δοχείου που το περιέβαλλε ένα ψάθινο πλέγμα.

Η νταμιτζάν(ν)α, λοιπόν, μας προέκυψε από το ιταλικό damigiana, το οποίο, με τη σειρά του, προήλθε από το γαλλικό dame-jeanne, δηλαδή κυρία Ιωάννα ή κυρά-Γιαννούλα επί το λαϊκότερον.

Τώρα, για το πως κατέληξε να ονομάζεται κυρά-Γιαννούλα μια γυάλινη μπουκάλα τεραστίων διαστάσεων, κυκλοφορούν διάφορες ιστορίες. Από το ότι έμοιαζε με μια ευτραφή κυρία Ιωάννα της εποχής κατά την οποία άρχισε να παράγεται ως το ότι Ιωάννα ονομαζόταν μια μπεκρού που ευχόταν να αντέχει σε παρατεταμένη οινοποσία και ένας μάγος την μεταμόρφωσε σε… νταμιτζάνα.

Μια πιο ιστορική ετυμολόγηση αναφέρει πως η βασίλισσα της Νάπολης Ιωάννα της Ανζού, στο δρόμο της προς την κομητεία της Προβηγγίας το 1347, όταν δηλαδή εκδιώχθηκε από το βασίλειό της, αναγκάστηκε να καταφύγει, εξαιτίας μιας καταιγίδας, στο μικρό κάστρο ενός υαλουργού στο χωριουδάκι Saint Paul la Galline Grasse (ελληνιστί: Άγιος Παύλος η Λιπαρά Όρνιθα). Όταν ξύπνησε το επόμενο πρωί θέλησε να δει πως κατασκεύαζαν τα φλασκιά. Ο υαλουργός από το τρακ του φύσηξε με περισσή δύναμη μέσα από το φυσερό και έδωσε μορφή σε ένα πολύ μεγάλο δοχείο που θαύμασαν οι παριστάμενοι. Τότε αποφάσισε να ξεκινήσει την παραγωγή του και το ονόμασε, με παρέμβαση της βασίλισσας, dame-jeanne αντί reine-jeanne (βασίλισσα Ιωάννα), που ήταν η δική του ιδέα. Το τύλιξε δε για προστασία με φύλλα λυγαριάς.

Ωραία ιστορία. Ας την κρατήσουμε. Και ας αφήσουμε τους απανταχού λεξικογράφους να αναζητούν το έτυμο στο αραβικό νταματζάν, ένα δοχείο από την περσική πόλη Νταμτζάν, ή στο λατινικό dimidius.