“Η «Ιθάκη» ήταν η πρώτη κοινότητα του ΚΕΘΕΑ που ιδρύθηκε πριν από 38 χρόνια. Από τότε το πνεύμα της θεραπευτικής κοινότητας αποτελεί ένα σύμβολο ελπίδας μέσα στην ελληνική κοινωνία για ανθρώπους που αντιμετωπίζουν προβλήματα με την χρήση ναρκωτικών και για τις οικογένειές τους. Σηματοδοτεί και μια παραδειγματική διαδρομή συγκρότησης και υπόστασης ενός οργανισμού, έναν «οδηγό» για το πώς και οι ίδιοι οργανισμοί μπορούν να πηγαίνουν «αλλιώς», να αλλάζουν, δηλαδή, για να απαντήσουν σε πραγματικές ανάγκες”. Έτσι ξεκίνησε η κουβέντα μας με τον Αντιπρόεδρο του Δ.Σ. του Συλλόγου Εργαζομένων του ΚΕΘΕΑ κ. Βασίλη Γρετσίστα.

Από την προηγούμενη Παρασκευή που κατατέθηκε προσχέδιο νόμου για διαβούλευση σχετικά με το ΚΕΘΕΑ, οι εργαζόμενοι του οργανισμού κινητοποιήθηκαν γνωστοποιώντας τα προβλήματα αυτού του προσχεδίου και δηλώνοντας ξεκάθαρα την αντίθεσή τους.  Και αυτό γιατί αν το προσχέδιο  επικρατήσει, θα οδηγήσει αργά ή γρήγορα στη λειτουργία του ΚΕΘΕΑ όπως τη γνωρίζαμε έως σήμερα.

Εμείς μιλήσαμε με τον κ. Γρετσίστα με σκοπό την αποσαφήνιση όλης της ιστορίας, αλλά κυρίως για να αναδειχθεί η ουσιαστική βοήθεια που προσφέρει ο οργανισμός σε εξαρτημένα άτομα και τις οικογένειές τους.

Κ. Γρετσίστα, μιλήστε μας αρχικά για το ίδιο το ΚΕΘΕΑ και την αποστολή του.

Η «Ιθάκη» ήταν η πρώτη κοινότητα του ΚΕΘΕΑ που ιδρύθηκε πριν από 38 χρόνια. Από τότε το πνεύμα της θεραπευτικής κοινότητας αποτελεί ένα σύμβολο ελπίδας μέσα στην ελληνική κοινωνία για ανθρώπους που αντιμετωπίζουν προβλήματα με την χρήση ναρκωτικών και για τις οικογένειές τους. Σηματοδοτεί και μια παραδειγματική διαδρομή συγκρότησης και υπόστασης ενός οργανισμού, έναν «οδηγό» για το πώς και οι ίδιοι οργανισμοί μπορούν να πηγαίνουν «αλλιώς», να αλλάζουν, δηλαδή, για να απαντήσουν σε πραγματικές ανάγκες.

Από το 1987, όπου ιδρύθηκε ως νομικό πρόσωπο το ΚΕΘΕΑ, έχουν αναπτυχθεί πληθώρα προγραμμάτων σε όλη τη χώρα. Όλα αυτά τα χρόνια ανταποκρίθηκε σε σκοπούς σύνθετους και αλληλεξαρτώμενους: Την ψυχική απεξάρτηση των ανθρώπων που κάνουν χρήση ναρκωτικών ουσιών και την κοινωνική τους επανένταξη, την υποστήριξη των οικογενειών, την πρόληψη και την έγκαιρη παρέμβαση στην περίοδο της εφηβείας, την πλήρη νομική στήριξη για όλα τα ζητήματα που χρειάζονταν οι χρήστες καθώς και την έρευνα και την εκπαίδευση στελεχών -του ίδιου του ΚΕΘΕΑ και άλλων φορέων- σε σύγχρονες θεραπευτικές τεχνικές.

Το ΚΕΘΕΑ ασχολείται με την αντιμετώπιση της αιτιολογίας της χρήσης και της εξάρτησης και όχι με τον περιορισμό των συμπτωμάτων της. Παρέχει ένα πλαίσιο, μια διαδικασία συνολικής αλλαγής και συμμετοχής στους ανθρώπους και δεν τους αντιμετωπίζει σαν «ασθενείς». Ο όρος «απεξάρτηση» έχει μια κεντρικότητα στην προσέγγιση. Στο ΚΕΘΕΑ, μπορεί να απευθυνθεί ο οποιοσδήποτε έχει πρόβλημα εξάρτησης από τα ναρκωτικά (π.χ. ηρωίνη), το αλκοόλ, τον τζόγο και το διαδίκτυο, ανεξαρτήτως φυλής, φύλου, θρησκεύματος, σεξουαλικού προσανατολισμού. Για να μπορεί, εξάλλου, να απευθυνθεί και να πάρει βοήθεια κάποιος, έχει αναπτύξει ο οργανισμός ένα μεγάλο δίκτυο υπηρεσιών.

Οι θεραπευτικές κοινότητες, η καρδιά της προσέγγισης του ΚΕΘΕΑ, το στίγμα του στην ελληνική κοινωνία και η ιδιαίτερη σχέση του με αυτή, είναι παγκόσμιας εμβέλειας, αναγνώρισης και αποδοχής. Δεν μπορούν να υπάρχουν αυτές οι κοινότητες χωρίς δημοκρατία, συμμετοχή στις διαδικασίες και στη λήψη αποφάσεων, αλλά και δεσμούς με την ζωντανή κοινωνία. Για ορισμένους άλλους αυτό αποτελεί αναχρονισμό, υπάρχει μεγάλο θέμα σε ότι έχει σχέση με την «ιστορικότητα» προσπαθειών, ιδιαίτερα με τέτοια στοιχεία, και, κυρίως, θεωρούνται ακριβές οικονομικά. Συνεπώς, ο ιδιαίτερος τρόπος λειτουργίας του ΚΕΘΕΑ, προχωράει μέσα σε ένα περιβάλλον όπου υπάρχουν και μπλοκ συμφερόντων που έχουν άλλο προσανατολισμό και πολλές φορές, άμεση σχέση με τα κέντρα λήψης πολιτικών αποφάσεων.

Το πρόβλημα έχει ξεκινήσει από το 2019, οπότε και αντικαταστάθηκε εκλεγμένο και άμισθο Διοικητικό του Συμβούλιο με ένα κομματικά διορισμένο. Με ποια δικαιοδοσία συνέβη αυτό; Για ποιο λόγο θεωρείτε εσείς ότι συνέβη;

Ο κ. Υπουργός κατάργησε το αυτοδιοίκητο του ΚΕΘΕΑ για λόγους της τότε τρέχουσας πολιτικής αντιπαράθεσης και μετά έψαξε να αιτιολογήσει την πράξη του. Με αυτόν τον τρόπο μας μετέτρεψε σε βάτραχο που ξύπνησε μέσα σε μάχη βουβαλιών. Έβαλε τους εξαρτημένους, τις οικογένειές τους, τους εργαζόμενους σε κίνδυνο να ποδοπατηθούν σε μια αντιπαράθεση με την οποία δεν είχαν καμία σχέση.

Από εκεί και μετά επί 1,5 χρόνο έχουμε μια διορισμένη από την κυβέρνηση, πια, διοίκηση του οργανισμού που δεν φάνηκε καθόλου να κάνει μια προσπάθεια να κατανοήσει την κουλτούρα και τη λειτουργία του, να ανοίξει κάποιους διαύλους επικοινωνίας, αντίθετα αδρανοποίησε όλα τα δημοκρατικά όργανα διοίκησης, όπως το Συμβούλιο Πολιτικής, τις οριζόντιες επιτροπές ή την επιτροπή δεοντολογίας, και στη ουσία διοικεί τον οργανισμό με βάση τον κανονισμό εργασίας, αλλά και αυτόν εφαρμόζοντάς τον κατά το δοκούν.

Αυτό σημαίνει ότι οι εργαζόμενοι ήδη βίωσαν μία μεγάλη αλλαγή διότι στην ουσία μπήκαν σε μια κατάσταση αναμονής, περιμένοντας τις όποιες αλλαγές. Δεν είναι λίγο πράγμα να εργάζεσαι με το «μασάζ» που απαιτείται για 1,5 χρόνο, για να αναμένεις μια επόμενη μέρα που θα σου ανακοινωθεί, πού θα δουλεύεις, με ποιες μονάδες, με ποιους πληθυσμούς, με ποιους τρόπους και διαδικασίες.

Όλα αυτά έχουν σχέση με τον ισοπεδωτικό τρόπο που ασκούνται οι πολιτικές σήμερα. Δεν αποτελεί εξαίρεση το ΚΕΘΕΑ. Αντίθετα θα δει κανένας ότι ενώ επικαλούνται τομές ριζικές στη δημόσια διοίκηση, τελικά προτείνουν ένα ακραία συγκεντρωτικό και απόλυτα ελεγχόμενο μοντέλο.

Το ΚΕΘΕΑ είναι φορέας πανελλαδικός, που εξυπηρετεί το δημόσιο συμφέρον και όχι φορέας του δημοσίου όπως το αντιλαμβάνονται οι γραφειοκράτες, δηλαδή σαν κρατικό βραχίονα. Η θεραπεία στην Ελλάδα στους εξαρτημένους και στις οικογένειες τους παρέχεται δωρεάν και ως εκ τούτου η πολιτεία χρηματοδοτεί το ΚΕΘΕΑ. Θα πρέπει στο υπουργείο να αναλογιστούν, αν αξίζει η κρίση που έχει δημιουργηθεί και συνεχίζεται με τα πεπραγμένα αυτής της Διοίκησης στο ΚΕΘΕΑ, να συνεχιστεί. Ή αν αξίζει όντως, σύμφωνα με τα γραφόμενα της υφυπουργού, «Η ενίσχυση του ΚΕ.Θ.Ε.Α. και η περαιτέρω επέκταση του θεραπευτικού του έργου που αποτελούν βασικούς στόχους του Υπουργείου», να γίνει όχι χωρίς τους εργαζόμενους, τους γονείς, τα μέλη των επανεντάξεων, τα επίτιμα μέλη, αλλά με το άπλωμα και την ενίσχυση του αυτοδιοίκητου ενός δημόσιου οργανισμού που έχει θεσμική υπόσταση ικανή να αναμετριέται με τα προβλήματα, όσο σοβαρά κι αν είναι.

Αυτές τις μέρες καταρτίστηκε ένα νέο σχέδιο νόμου που θα συρρικνώσει τη θεραπευτική και επιστημονική εμβέλεια του ΚΕΘΕΑ, ενώ υπονομεύει την αποτελεσματικότητά του και υποβαθμίζει τον ρόλο των εργαζομένων. Πώς θα γίνει αυτό; Τι προβλέπει ακριβώς το σχέδιο;

Το διορισμένο Δ.Σ., μέσα από επιτροπή την οποία συνέστησε το ίδιο, κατέβασε τελικά προς διαβούλευση -και μόνο στους εργαζόμενους αορίστου χρόνου- ένα προσχέδιο νόμου, με το οποίο τελικά προτείνουν τα ακριβώς αντίθετα από όσα διακήρυσσε ο Υπουργός Υγείας από τη Βουλή και ο νυν πρόεδρος από τη στιγμή που ανέλαβε. Το προσχέδιο αυτό μεταμορφώνει συνολικά τον Οργανισμό σε τέτοιο βαθμό, που το μόνο που μένει είναι να αλλάξουν και το όνομά του.

Σε ένα φορέα, που θέλει να έχει ανεξάρτητο λόγο προς όφελος των ανθρώπων που έχουν ανάγκη και των οικογενειών τους και αντιτάσσεται σε κομματικές σκοπιμότητες, φορτώνεται ένα μοντέλο όπου αποφασίζει μια περίκλειστη ομάδα, ένας διοικητικός προσανατολισμός γύρω από την Αθήνα και από ένα ΔΣ, το οποίο παύει να είναι άμισθο και αιρετό και γίνεται έμμισθο και διορισμένο.

Όλα τα συλλογικά όργανα που υπήρχαν καταργούνται, εκτός από την Γενική Συνέλευση, που κρατιέται μόνο ως διακοσμητική σε πλήρη αντίθεση με τις εξαγγελίες περί αναβάθμισης του ρόλου της.

Το ΚΕΘΕΑ αναπτυσσόταν οριζόντια, έφτιαχνε προγράμματα τα οποία λειτουργούσαν σαν ένα σύστημα, με το προσωπικό, τους εξυπηρετούμενους και την τοπική κοινωνία, ήταν αυτοτελή και λειτουργούσαν αυτόνομα στις περιοχές στις οποίες βρίσκονταν, έχοντας μία συνέχεια όσον αφορά την προσέγγιση. Σε κάθε πρόγραμμα έβρισκες συμβουλευτικό σταθμό, θεραπευτική κοινότητα, κέντρο κοινωνικής επανένταξης, πρόγραμμα οικογένειας, ερευνητικό, εκπαιδευτικό και διοικητικό περιεχόμενο. Αυτό που παρουσίασαν σαν σχέδιο, είναι μια συγχώνευση τέτοιων ολόκληρων προγραμμάτων ή εσωτερικής κατάργησης και συγχώνευσης, φτιάχνοντας πυραμιδικές δομές που καταλήγουν κατευθείαν στο Μετς, στα κεντρικά δηλαδή του ΚΕΘΕΑ.

Ουσιαστικά συγχωνεύονται οι υπηρεσίες σε μεγάλες περιφέρειες ή σε μεγάλα όργανα. Δηλαδή ένας «υποδιευθυντής» -όπως θα λέγεται τώρα και όχι «υπεύθυνος» όπως ήταν πριν- μπορεί να έχει από κάτω του υπηρεσίες άλλων αντικειμένων. Για παράδειγμα: τζόγος μαζί με υποστήριξη μεταναστών, νόμιμες εξαρτήσεις μαζί με αποφυλακισμένους. Αυτά όχι μόνο δεν αιτιολογούνται, αλλά κυρίως χρειάζεται να δει κανένας αν είναι αποτελεσματικά. Δεν εποπτεύεται εύκολα ένα τέτοιο σύνθετο έργο, όταν ένας άνθρωπος θα πρέπει να έχει στο μυαλό του 2-3 μοντέλα θεραπείας, 2-3 διαφορετικές προσεγγίσεις κ.λπ. Αυτό είναι μοντέλο «όλα τα σφάζω» και όχι μοντέλο καθολικών υπηρεσιών…

Οι αλλαγές ονομασίας στο διοικητικό επίπεδο περνούν στη συνέχεια και στη δομή, ενώ σηματοδοτούν αλλαγές στην κουλτούρα και στη φιλοσοφία του οργανισμού – ονόματα ΚΕΘΕΑ «Νόστος», «Ιθάκη», «Διάβαση», που έχουν γίνει γνωστά στην κοινωνία, μπαίνουν σε παρενθέσεις. Για παράδειγμα, στη Θεσσαλονίκη, το ΚΕΘΕΑ «Ιθάκη», «Ανάδυση», «Προμηθέας», κλείνουν σε παρενθέσεις και ονομάζονται «Διεύθυνση Κλινικών Εφαρμογών» και πολλές κοινότητες ονομάζονται, ουσιαστικά, «ξενώνες». Αυτές είναι μερικές μόνο, αλλά πολύ σοβαρές ταυτοτικές αλλοιώσεις όλου του οργανισμού.

Η όλη οργάνωση της καθημερινής ζωής πλέον προτείνεται να ρυθμίζεται από έναν πολύ αυστηρό κανονισμό εργασίας, με πρωτοφανή έμφαση σε ελεγκτικές/«ποινικές» διαδικασίες και όχι συνεργατικές/διοικητικές. Σε τέτοιο βαθμό που προτείνει ακόμα και την κατάργηση και των συλλογικών διαπραγματεύσεων μέσω των οποίων ρυθμίζονταν μια σειρά διαδικασίες στον οργανισμό.

Η προτεινόμενη νέα κατεύθυνση δεν αναγνωρίζει ανθρώπους που ζητούν απεξάρτηση, αλλά «πελάτες», δε βλέπει επαγγελματίες που προσάρμοσαν ολόκληρη τη ζωή τους στο έργο τους, αλλά «κλασικούς» δημοσίους υπαλλήλους που δεν πρέπει να έχουν λόγο για το αντικείμενο εργασίας τους, δεν αναγνωρίζει επιστήμονες αλλά διοικητικούς υπαλλήλους, δεν αναγνωρίζει απόφοιτους, αλλά ανειδίκευτους.

Απολύτως ξεκάθαρα γίνονται όλα αυτά και στην ανακοίνωσή μας. 

Πώς όλα αυτά θα επηρεάσουν τα άτομα που βοηθιούνται από το ΚΕΘΕΑ;

Οι συνεχείς αναταράξεις με σχέδια νόμου που δεν σέβονται τη λειτουργία του οργανισμού δημιουργούν αναστάτωση όχι μόνο στους ανθρώπους που συμμετέχουν αυτή τη στιγμή στα προγράμματα του και στις οικογένειες του, αλλά δημιουργούν και ανασφάλεια και επιφυλακτικότητα στους ανθρώπους που βρίσκονται σε κρίση, χωρίς ακόμα να είναι ενταγμένοι σε πρόγραμμα απεξάρτησης, οι οποίοι δυσκολεύονται να εμπιστευτούν ένα φορέα που συνεχώς πλήττεται και αποδυναμώνεται.

Η θεραπευτική πρόταση του ΚΕΘΕΑ από την ίδρυση του διαμορφώθηκε από τη βάση. Φανταστείτε τι σημαίνει να αισθάνονται οι ίδιοι οι εργαζόμενοι ότι υποβαθμίζεται συνολικά όλο το έργο. Όλη η δήθεν διαβούλευση των 10 ημερών έγινε πάνω σε ένα κείμενο που συντάχθηκε αγνοώντας και υποτιμώντας τις εμπειρίες των ανθρώπων που αποτελούν όλα αυτά τα χρόνια τον πυρήνα του ΚΕΘΕΑ: του προσωπικού, των μελών, των γονέων, των Συλλόγων Οικογένειας και εθελοντών, αλλά και των φίλων επαγγελματιών στον χώρο.

Οι εργαζόμενοι πρώτα, που όταν πήραν το κείμενο μπροστά έπαθαν σοκ με αυτά που είδαν, πραγματοποίησαν τη δική τους διαβούλευση που το αποτέλεσμά της το μοιράστηκαν δημόσια και «συναντήθηκαν» με όλη την οικογένεια του ΚΕΘΕΑ ξεδιπλώνοντάς μια πολύ μεγάλη και πραγματική αντίδραση ενάντια στην αποδόμηση του ΚΕΘΕΑ. Για αυτή τη συνάντηση θα μπορούσε να πει κανείς άλλα τόσα, αλλά ας αναλογιστούμε περισσότερο τι σημαίνει χτίζω δεσμούς και εμπιστοσύνη. Η ανάγκη στήριξης βγαίνει, πρώτα από όλα, από την ίδια την κοινωνία και αυτό το νιώθουμε. Και το υπουργείο το νιώθει. Η απόσυρση του προσχεδίου οφείλει να συνοδευτεί από ουσιαστικά βήματα δημοκρατικών διαδικασιών.

Υπάρχουν στατιστικά στοιχεία για το πόσα άτομα καλούν στο ΚΕΘΕΑ για βοήθεια, πόσα άτομα παρακολουθούν τα προγράμματα και πόσοι έχουν “ξεπεράσει” τις εξαρτήσεις τους;

Ναι και είναι όλα διαθέσιμα, γιατί το ΚΕΘΕΑ κάθε χρόνο δίνει στη δημοσιότητα τον απολογισμό του έργου του και αναλυτικά στοιχεία που αφορούν τους εξυπηρετούμενους, τα διοικητικά και τα οικονομικά στοιχεία. Τα τελευταία 25 χρόνια την Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών (26 Ιουνίου κάθε χρονιάς) το ΚΕΘΕΑ ανακοινώνει το έργο του, απευθυνόμενο στην κοινωνία και στην πολιτεία. Τα αναλυτικά στοιχεία είναι αναρτημένα στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΕΑ.

Όλα τα παραπάνω επιβεβαιώνονται και από την κινητοποίηση και των Συλλόγων Φίλων και Οικογένειας του Οργανισμού με ανοιχτή επιστολή τους στον Υπουργό Βασίλη Κικίλια. 

Τόσο το Δ.Σ. όσο και το σύνολο των εργαζομένων του ΚΕΘΕΑ παλεύουν ακόμη για να “μην βυθιστεί η Ιθάκη” όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν στην πιο πρόσφατη επιστολή τους.