«Αντιγόνη» της Πρωτόπαππα στο πάντα εύψυχο Υπόγειο τού Θεάτρου Τέχνης. Ανούιγ απών!!!

Αυτό με την αποδόμηση έχει παρατραβήξει και μας έχει κουράσει. Καθυστερημένες πρωτοπορίες ληγμένες προ πολλού στην Εσπερία εξακολουθούν να πλασάρονται εδώ ως πειραματισμός. Έλεος!!! Αν θέλουν οι αγαπητοί θεατράνθρωποι να πρωτοτυπήσουν να γράψουν τα δικά τους έργα βασισμένα στην αρχαία τραγωδία και να τα υπογράψουν ευθαρσώς. Ας μην χρησιμοποιούν τους μεγάλους κλασικούς σαν κράχτη. Δεν το αξίζουμε αυτό ως επαρκείς θεατές!!!

Εντάξει, και αισθητική και άποψη και ρυθμό είχε αυτή η παράσταση. Την σφραγίδα τής ιδιοφυΐας όμως δεν την είχε. Και για αυτό θα μπορούσε να μας λείψει δίχως να νιώσουμε κατά τι φτωχότεροι.
Θυμάμαι που μου έλεγε ο Μπεζάρ όταν ήμουνα υπεύθυνος καλλιτεχνικών εκδηλώσεων στο Ωδείο Ηρώδου τού Αττικού (1997-1998) ότι είχε περάσει ατέλειωτες εργατοώρες με τον κλασικό χορό πριν τολμήσει να αυτενεργήσει. Όμως εκείνοι οι καλλιτέχνες είχαν τεράστιο ταλέντο και έλαμψαν διεθνώς με τον ανέσπερο ήλιο τής αυθεντίας. Σε αυτούς συγχωρούνται και τα λάθη και οι αποτυχίες.

Όμως εδώ, στην Αθήνα, ουδεμία γλαυξ εκομίσθη υπό αυτής της συμπαθεστάτης ομάδας ηθοποιών με άποψη (αλλά χωρίς επαρκή γνώση) του συγκεκριμένου αντικειμένου. Ο Ανούιγ έγραψε μια καθαρά αντιπολεμική, αντιφασιστική σύγχρονη τραγωδία με την φρικτή εμπειρία τού Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Τώρα, μεσούσης της πολεμικής συρράξεως στην Ουκρανία, η κυρία Πρωτόπαππα απλοποιεί την ανθρώπινη τραγωδία και με κυνικό τρόπο εξομοιώνει όλους τους νεκρούς. Αυτό το ξέραμε κι από μόνοι μας. Δεν χρειαζόταν να πάμε στο θέατρο (και μάλιστα στο ιστορικό Θέατρο Τέχνης) προκειμένου να το διδαχτούμε.
Και κάτι άλλο: η τραγωδία δεν είναι «απλή», όπως επί σκηνής κι από κειμένου διατυπώθηκε. Εκείνος ο ταλαίπωρος αφηγητής έμοιαζε με καρικατούρα τού Καρόλου Κουν όταν δίδασκε ποιότητα και ήθος στον ατμοσφαιρικό υπόγειο ναό του.

Η τραγωδία είναι το πολυπλοκότερο λογοτεχνικό είδος, ο ανθός τού πανανθρώπινου πολιτισμού, καρπός τής Συλλογικής Συνειδητότητας, εμπεριέχει και το κωμικό και το σατιρικό και το σατυρικό [με ύψιλον] στοιχείο. Είναι το μεγαλύτερο επίτευγμα τού δημοκρατικού πνεύματος πολύ πριν χωριστεί, τεμαχιστεί το ανθρώπινο ον σε πνεύμα, σώμα και ψυχή. Τα ερωτήματα που τίθενται από τους αρχαίους τραγικούς και τους κατοπινότερους συνεχιστές τους (Ο’Νηλ, Ανούιγ, Στρίντμπεργκ, Μπέκετ κ.ά.) δεν έχουν – δυστυχώς – απαντηθεί ακόμη από όλους εμάς. Ακόμα κι εκείνο το «πατήρ πάντων Πόλεμος» τού Ηράκλειτου αντηχεί αλλόκοτα στα αυτιά μας ετούτες τις ημέρες τού επαπειλούμενου πυρηνικού ολέθρου. Η «Ειρήνη» του Αριστοφάνη είναι δραματική και τραγική συνάμα, γιατί ο Αριστοφάνης είναι μεγάλος ποιητής, η Πρωτόπαππα δεν είναι.

Γι’ αυτό, καλά μου παιδιά, την επομένη φορά που θα τολμήσετε να αγγίξετε τους αρχαίους και προγενέστερους δραματουργούς, σκεφθείτε – για μια στιγμή έστω – μήπως είναι καλύτερα να μας παρουσιάσετε τα δικά σας έργα, τις δικές σας απόψεις, χωρίς να πατάτε στις πλάτες γιγάντων. Το Θέατρο δεν είναι Επιστήμη, Φυσική, Μαθηματικά για να επαληθεύουμε ή να καταρρίπτουμε τις θεωρίες των προηγουμένων. Το Θέατρο είναι διονυσιακό πνεύμα (κι απολλώνειο συνάμα). Απαιτεί εκστατική συνδημιουργική βακχεία. Η φτωχή σας αποδόμηση μόνον να γκρεμίσει τον περίφημο ναό τής Εφέσσου, όχι όμως και να τον ξαναχτίσει. Ας μην γίνουμε, παρακαλώ, οι σύγχρονοι Ηρόστρατοι!!! Και συγγνώμη για τον τόνο. Ο Σαίξπηρ, ο Πυθαγόρας και πολλοί άλλοι μεγάλοι, που διδασκόμαστε στα σχολεία εδώ και είκοσι έξι αιώνες μίλησαν για την «μουσική των σφαιρών» και την ουράνια Αρμονία. Κάτι θα ήξεραν. Ας μην λάμπουμε λοιπόν προσωρινώς με το συσκοτιστικό και μαύρο φως τής άγνοιάς μας. Παρακαλώ!!!

Μετά απορίας,

Δρ Κωνσταντίνος Μπούρας, Επισκέπτης Καθηγητής Θεατρικής Κριτικής στο ΕΚΠΑ
https://konstantinosbouras.gr

Δελτίο Τύπου:

ΘΕΑΤΡΟ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΡΟΛΟΥ ΚΟΥΝ
ΥΠΟΓΕΙΟ

Πρεμιέρα 18 Φεβρουαρίου 2022

Ένα από τα σημαντικότερα κείμενα της παγκόσμιας δραματουργίας η «Αντιγόνη» του Ζαν Ανούιγ, ανεβαίνει στο Υπόγειο του Θέατρου Τέχνης Καρόλου Κουν, σε σκηνοθεσία Μαρίας Πρωτόπαππα. Μετά το επιτυχημένο «Ρίτερ, Ντένε, Φος», η σκηνοθέτις προσεγγίζει ένα από τα ωραιότερα κείμενα που γράφτηκαν ποτέ για την εξουσία. Τους ρόλους του έργου ερμηνεύουν ο Χρήστος Στέργιογλου, ο Γιάννης Τσορτέκης, η Κίττυ Παϊταζόγλου, η Αντριάνα Ανδρέοβιτς, ο Δημήτρης Μαμιός, ο Δημήτρης Μαργαρίτης, η Ηλέκτρα Μπαρούτα και η Μαρία Πρωτόπαππα.

Η Αντιγόνη ως μυθικό πρόσωπο θέτει ένα γοητευτικό αίνιγμα ανά τους αιώνες. Τι την ωθεί να συγκρουστεί με την εξουσία; Η σύγκρουση αυτή δικαιολογεί τη θυσία της ζωής της; Υπάρχουν κάποια ελαφρυντικά στον Κρέοντα με τον οποίο αντιπαρατίθεται;

Πρώτος ο Σοφοκλής μετέφερε τον μύθο της στη θεατρική σκηνή το 441 π.Χ. και ο Γάλλος συγγραφέας Ζαν Ανούιγ τον μετέπλασε κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου.

Από το 1944 και μετά, oπότε και ανέβηκε πρώτη φορά η «Αντιγόνη» του Ανούιγ, έχει παρουσιαστεί σε θεατρικές σκηνές σε όλο τον κόσμο, προκαλώντας πάντα έντονες συζητήσεις. Στην Ελλάδα παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1946-1947 στο Θέατρο Τέχνης, σε σκηνοθεσία Καρόλου Κουν, με την Έλλη Λαμπέτη στον ομώνυμο ρόλο. Έτσι, το έργο που έφερε στην Ελλάδα ο Κάρολος Κουν επιστρέφει στο θέατρο που το ανέδειξε, σηματοδοτώντας παράλληλα τα 80 χρόνια από την ίδρυση του Θεάτρου Τέχνης (1942-2022).

Ο Κρέοντας με νόμο απαγορεύει την ταφή του αδελφού της Αντιγόνης Πολυνείκη γιατί κινήθηκε με στρατό ενάντια στην πόλη των προγόνων του και τον αδελφό του Ετεοκλή. Η Αντιγόνη θα εναντιωθεί σε αυτήν τη διαταγή. H Αντιγόνη αντι-μιλά στον Κρέοντα και η δύναμη της εκφοράς των λέξεων, η εν δυνάμει ικανότητά τους να διαμορφώνουν ή και να εκλαμβάνονται ως πραγματικότητες είναι η βασική διεκδίκηση αυτής της ανάγνωσης πάνω στην Αντιγόνη.

Σημείωμα της σκηνοθέτιδος

Σε ακραίες καταστάσεις της Ιστορίας, σαν αυτή που ζούμε τώρα, κατά τις οποίες συντελούνται κοσμογονικές αλλαγές, των οποίων την επίγνωση ΔΕΝ μπορούμε να έχουμε πριν ολοκληρωθούν, σε αυτά τα Απότομα Περάσματα – Μεταλλάξεις του ιστορικού ανθρώπου, το πλαίσιο και η ανάγκη για το Συλλογικό ΣΥΝΘΛΙΒΟΥΝ τα άτομα, αλλά και το δημόσιο χαρακτήρα τους. Περνάμε απότομα στον καθηλωμένο τεχνολογικά, πολιτικά άνθρωπο, που ενώ απολαμβάνει δημόσιο λόγο, τον στερείται, όπως στερείται δημοκρατίας και ελέγχου του εαυτού και του βίου του. Πόσω δε μάλλον των ατομικών ελευθεριών και της ιδιωτικότητάς του, την στιγμή που ‘ηθελημένα’ βρίσκεται εκτεθειμένος μαζί με όλους, στα μάτια όλων.

Οι μύθοι είναι ιστορίες που οι άνθρωποι διηγούνται ή ακούνε, μέσω των οποίων κάθε κοινωνία προσπαθεί να καταλάβει πώς είναι φτιαγμένη, τις σχέσεις της με τον εξωτερικό κόσμο και τη θέση του ανθρώπου στο σύνολο του σύμπαντος. Η αξία τους προέρχεται από το ότι τα γεγονότα, που υποτίθεται ότι εξελίχθηκαν σε μια δεδομένη στιγμή στο μακρινό παρελθόν, συγκροτούν μια δομή αναλλοίωτη στο παρόν, το παρελθόν και το μέλλον (Claude Lévi-Strauss).

Ο Ανούιγ καλεί τους θεατές να σκεφτούν πάνω στο νόηµα της ζωής και να αρνηθούν κάθε µορφή συµβιβασµού. Ανήκει στα έργα του Pieces noires (Μαύρα Έργα), που ήταν γεµάτα ειρωνεία και σαρκασµό. Είχε βρει τρόπο να γελάει µε την κακοτυχία: «Τα έργα µου είναι περισσότερο Μολιερικά. Χάρη στον Μολιέρο, το Γαλλικό θέατρο δεν είναι ζοφερό. Γελάµε, όπως οι φαντάροι στον πόλεµο, µε την µιζέρια και τον τρόµο µας».

Αν ήταν εύκολο να αποφασίσουμε ποια πλευρά έχει με το μέρος της το δίκαιο ή το άδικο δεν θα μιλούσαμε για τραγωδία. Η αξία της δεν έγκειται στη σύγκρουση του καλού με το κακό, της αθωότητας με την ενοχή, αλλά σε μια αντιπαράθεση ηθικών αρχών και πολιτικών θέσεων στην οποία είναι δύσκολο ο μέσος άνθρωπος να πάρει σαφή θέση. Στο ερώτημα: Αξίζει τον κόπο η θυσία της; Τα έργα του Σοφοκλή και του Ανούιγ δεν δίνουν οριστική και αδιαπραγμάτευτη απάντηση.

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ

Μετάφραση: Μάριος Πλωρίτης
Σκηνοθεσία Δραματουργική Επεξεργασία: Μαρία Πρωτόπαππα
Σκηνικός χώρος-Κοστούμια: Εύα Νάθενα
Κίνηση: Κατερίνα Φωτιάδη
Μουσική: Λόλεκ
Φωτισμοί: Μελίνα Μάσχα
Βοηθοί Σκηνοθέτη: Δημήτρης Σταυρόπουλος, Ορέστης Σταυρόπουλος
Βοηθός Ενδυματολόγου: Έλσα Γκόγκογλου

Φωτογραφίες: Ρούλα Ρέβη
Μακιγιάζ φωτογράφισης: Σίσσυ Πετροπούλου
Κοσμήματα φωτογράφισης: Noilence
Video-trailer παράστασης: Μιχαήλ Μαυρομούστακος
Σχεδιασμός αφίσας: Άρης Απαρτιάν

Διεύθυνση παραγωγής: Αναστασία Καβαλλάρη
Εκτέλεση Παραγωγής: Kart Productions-Μαρία Ξανθοπουλίδου

ΠΑΙΖΟΥΝ: Χρήστος Στέργιογλου, Γιάννης Τσορτέκης, Κίττυ Παϊταζόγλου, Αντριάνα Ανδρέοβιτς, Δημήτρης Μαμιός, Δημήτρης Μαργαρίτης, Ηλέκτρα Μπαρούτα και η Μαρία Πρωτόπαππα.