Τι απεικονίζει άραγε ο παραπάνω πίνακας;

Άποψη 1η:

Ο τύπος ανήκει στο προσωπικό του βασιλιά. Έχει την εξής αρμοδιότητα. Διαλέγει την ερωμένη του Βασιλιά με βάση τις τέλειες αναλογίες και βασικά τον αριθμό φ. Είναι τελειόφοιτος της Μηχανικής και κρυφοαλχημιστής. Η δεξιά κοπέλα έχει κοπεί για μερικά εκατοστά, οι άλλες αδημονούν, ενώ αυτή που μετριέται το απολαμβάνει… Ο τύπος εννοείται ότι είναι ευνούχος….

Άποψη 2η:

Μου φαίνεται σαν ο μοναδικός κύριος της φωτογραφίας να “εξετάζει” τις γυναίκες, το σώμα τους και αυτές να περιμένουν με υπομονή τη σειρά τους. Ίσως είναι υποψήφια μοντέλα για να την κατασκευή κάποιου αγάλματος. Ίσως είναι και υποψήφιες νύφες. Δεν ξέρω. Πάντως αναδύεται κάτι φαλλοκρατικό! Γιατί ο κύριος εξετάζει τις κυρίες και όχι οι κυρίες τον κύριο; Η ωραιότερη πάντως είναι με τα ξανθά μαλλιά. Η κοπέλα πίσω από τον κύριο είναι βοηθός σίγουρα! Έχει το ύφος “Κρατάω σημειώσεις, αλλά ευτυχώς σχολάω σε κανένα δίωρο”.

Πραγματική ιστορία:

Ανγκέλικα Κάουφμαν (Angelica Kauffmann) 1741-1807

Ο Ζεύξις επιλέγει τα μοντέλα του για τον πίνακα «Η Ελένη της Τροίας»,
1775-1780

[Λάδι σε καμβά 81×112,8 εκ., Βιβλιοθήκη Πανεπιστημίου Μπράουν, Πρόβιντενς]

Η Ανγκέλικα Κάουφμαν είναι η μία από τις δύο γυναίκες (η δεύτερη είναι η Μαίρη Μόζερ) που εμφανίζεται σε ομαδικό πίνακα του 1795, όπου απεικονίζονται τα σαράντα μέλη της Βασιλικής Ακαδημίας Τεχνών του Λονδίνου. Πρόκειται για μια ιδιαίτερη περίπτωση καλλιτέχνιδος που κατάφερε να διαπρέψει στον κατεξοχήν ανδροκρατούμενο χώρο της ζωγραφικής. Θα άξιζε να κάνουμε μνεία στο πέρασμά της από τον καλλιτεχνικό δέκατο όγδοο αιώνα, ακόμα κι αν είχε αφήσει πίσω της ένα μόνο έργο˙ φτάνει να ήταν το εξής: Ο Ζεύξις επιλέγει τα μοντέλα του για τον πίνακα «Η Ελένη της Τροίας».

Το θέμα που επιλέγει η καλλιτέχνις είναι ιστορικό και μάλιστα δύο ταχυτήτων. Το πρώτο χρονικό επίπεδο είναι η Ελλάδα του 5ου αι. π.Χ., δηλαδή η πατρίδα του αναπαριστώμενου εν ώρα (προ)εργασίας Ζεύξιδος και το δεύτερο επίπεδο είναι η Ελλάδα του 12ου αι. π.Χ. περίπου, δηλαδή η εποχή του Τρωικού πολέμου, εφόσον το θέμα του έργου (μέσα στο έργο) είναι η ωραία Ελένη.

Οι απεικονιζόμενοι δρουν, έχουν προθέσεις και χαρακτήρα. Το εξέχον βλέμμα του πίνακα είναι εκείνο της γυναίκας στα δεξιά, πίσω από την πλάτη του Ζεύξιδος. Η δράση του συγκεκριμένου γυναικείου προσώπου είναι το περιεχομενικό εκείνο στοιχείο του πίνακα που του προσδίδει, πέρα από κάθε του άλλη αισθητική αξία, και μια αξία εκκωφαντικά πολιτική. Οι γυναίκες κατά τον 18ο αιώνα εξακολουθούν να μην έχουν πρόσβαση σε μαθήματα με γυμνά μοντέλα, γυναικεία ή (κυρίως) ανδρικά.

Το λοξό βλέμμα που απεικονίζει η Κάουφμαν ταιριάζει περισσότερο στους λοξούς τρόπους της δικής μας εποχής, όπου η δυτική, τουλάχιστον, γυναίκα μάχεται πλέον με τα εργαλεία της δουλειάς της κι ευτυχώς όχι με το σώμα της ενάντια σε εξευτελιστικά δικαστήρια και δραματικά εμπόδια.

Τι κάνει λοιπόν επαναστατικό τον πίνακα της Ανγκέλικα Κάουφμαν; Η μετάβαση του γυναικείου υποκειμένου από το ρόλο του μοντέλου στον ρόλο του δημιουργού. Είναι σαφές. Μία από τις γυναίκες που προορίζονται για ωραία Ελένη αποφασίζει ότι προτιμά να επιλέξει αντί να την επιλέξουν, προτιμά να είναι ο Πάρις ή ακόμα καλύτερα ο Ζεύξις ή – ακόμα καλύτερα – η Ανγκέλικα, που θα βουτήξει το πινέλο στα χρώματα και θα ζωγραφίσει στον άδειο καμβά. Την ώρα που ο Ζεύξις αναρωτιέται ποια έχει τις καλύτερες αναλογίες (ο διαβήτης του παρατημένος στο πάτωμα προσωρινά), εκείνη έχει πάρει το πινέλο στο χέρι και είναι έτοιμη να ζωγραφίσει τη σκηνή που παρατηρεί, με την μορφή της ίδιας κάπου στην άκρη, να βάζει, διακριτικά αλλά καίρια, τα πράγματα στη σωστή τους θέση.