Όταν έφτασα τα 18, άρχισα να ψάχνω σε ποια Δραματική Σχολή να πάω. Και πήγα. Λίγα καταλάβαινα στην αρχή, περισσότερο ένιωθα. Κάποια στιγμή, έπαιξα ένα μονόλογο του Ζαν Κοκτώ με τίτλο «Ανθρώπινη Φωνή». Μια γυναίκα μιλάει στο τηλέφωνο με τον άντρα της που –ουσιαστικά- έχει «χάσει» από καιρό.

Αυτός ο μονόλογος ήταν και το σημείο μηδέν για να καταλάβω πόσο καλό μου κάνει το θέατρο: έκλαψα όσο ποτέ… εξέφρασα συναισθήματα που υπήρχαν μέσα μου και ποτέ δεν θα είχα το θάρρος να εκφράσω… ανακουφίστηκα. Κι όλα αυτά, από μια ιστορία και έναν χαρακτήρα εκ διαμέτρου αντίθετα από μένα. Έβγαλα από μέσα μου τη δική μου… «Ανθρώπινη Φωνή». Βαθιά ανθρώπινη. Τόσο ανθρώπινη, που νόμιζα ότι άγγιξα –έστω και για λίγο- τον πυρήνα της ύπαρξης.

Το ότι ασχολούμαι πλέον επαγγελματικά με το θέατρο είναι άσχετο. Μόνο και μόνο από εκείνη τη στιγμή, το θέατρο είναι και θα είναι πάντα ένα κομμάτι της ζωής μου. Με κάθε τρόπο. Θα είναι πάντα το μέσο για να «ξεγυμνώνω» την ψυχή μου, που τόσο ανάγκη έχει την εκτόνωση… την έκφραση… το συναίσθημα… και κατά βάθος… την απόλυτη ελευθερία… και τη βαθιά απελευθέρωση.

Το θέατρο για παιδιά και άλλες συναρπαστικές ιστορίες
Νίκος Θ. Καμτσής

Θα θέσω το ερώτημα σε μια άλλη βάση.
Το θέατρο δεν κάνει καλό μόνο στα παιδιά. Και είναι λάθος να το διαχωρίζουμε. Το θέατρο κάνει καλό και στους ενήλικες. Ίσως μάλιστα σ΄ αυτούς να μην λειτουργεί μόνο παιδαγωγικά αλλά και θεραπευτικά (Κάτι σαν τα Lexotanil ή τα Xanax).

Ζούμε σε ένα βίαιο κόσμο. Και αυτή τη βία την παράγουμε όλοι με άπειρες μορφές. Στον ίδιο βαθμό που την παράγουμε, στον ίδιο βαθμό την δεχόμαστε όλοι. (Δεν μπορεί να γίνει και αλλιώς). Και αναρωτιέται κανείς από πού προέρχεται τόση βία. Το βιοτικό επίπεδο του σύγχρονου ανθρώπου έχει ανέβει. Μέσα ή έξω από την κρίση, απολαμβάνουμε πολύ περισσότερα σε σύγκριση με άλλες εποχές. Τότε γιατί βγάζουμε αυτή την οργή, την βία, τον θυμό προς τον διπλανό, προς το περιβάλλον, προς τα ζώα. Γιατί το bullying στα σχολεία, γιατί η βία στην οικογένεια, γιατί η βία στους δρόμους προς κάθε τι το διαφορετικό κ.οκ.

Ο άνθρωπος και πολύ περισσότερο το παιδί έχει μέσα του μια… ζυγαριά –δεχτείτε κατ΄ αρχάς το σχήμα λόγου που χρησιμοποιώ. Από την μία μπαίνουν πράγματα βίαια, που προέρχονται από ποικίλες πηγές (ανταγωνισμός, κυνήγι του κέρδους, της εξουσίας, της δόξας, από το τσιμέντο που μας περιβάλλει, από έναν πολιτισμό που εμείς δημιουργήσαμε και που τώρα μας έχει ξεφύγει και δεν μπορούμε να τον ελέγξουμε κλπ) και από την άλλη μεριά σαν αντίβαρο, βάζουμε …πολιτισμό, κουλτούρα, τέχνη, κατανόηση, ανθρωπιά κλπ.

Ε, λοιπόν αυτή η μεριά του σύγχρονου ανθρώπου είναι λυμφατική. Την τέχνη και την καλλιέργεια, την σκέψη και τον στοχασμό, τα έχουμε παραπετάξει σε μια γωνιά σαν άχρηστα. Αυτό έχει σαν συνέπεια διάφορα φαινόμενα που δεν προσιδιάζουν με αυτό που στο διαφωτισμό λεγόταν ανθρωπισμός.

Όταν λοιπόν το θέατρο έχει περιοριστεί σε μια κοσμική έξοδο το Σάββατο, όταν επιλέγουμε για διάβασμα το best seller και το βάζουμε στην τσάντα μας μαζί με το αντηλιακό για να το διαβάσουμε στην παραλία, όταν η μουσική που ακούμε έχει να κάνει με αυτά τα σκουπίδια που βλέπουμε στην τηλεόραση, τότε η τέχνη δεν μπορεί να έχει κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα στην συμπεριφορά μας και σε όλα τα φαινόμενα που μας περιβάλουν.

Θα χύσουμε κι άλλα κροκοδείλια δάκρια για τον Zακ Κωστόπουλο και θα κλάψουμε πάλι για τον επόμενο Γιακουμάκη. Τα φασιστικά ένστικτα θα αναπτυχθούν και θα δράσουν ανεξέλεγκτα για τον μετανάστη και τον πρόσφυγα.

Μια που η ερώτηση αφορά τα παιδιά κάντε την μετάθεση.

Συνηθίζεται η ερώτηση να απαντιέται με κλισέ του τύπου «το θέατρο βοηθά στην κοινωνικοποίηση του παιδιού, στην γνωριμία του με τον κόσμο κλπ κλπ. Και είναι σωστά όλα αυτά, ποιος λέει όχι; Αλλά τι περιεχόμενο και τι σημασία τους δίνουμε;

Κάνω θέατρο για παιδιά από το 1985. Δεν έχω καμία ικανή απάντηση να δώσω στο γονιό που προτιμάει να κρατήσει το παιδί στο σπίτι για να μην δώσει 5 ευρώ για την παράσταση που θα επισκεφτεί το σχολείο σήμερα.

Με αφήνει πραγματικά άφωνο και αμήχανο ο γονιός που έρχεται με το παιδί στο θέατρο και προτιμάει να καθίσει στο φουαγιέ να διαβάσει εφημερίδα παρκάροντας το παιδί στην παράσταση. Με θλίβει ο δάσκαλος που δηλώνει ευθαρσώς ότι δεν πάει τα παιδιά στο θέατρο γιατί είναι χάσιμο μαθήματος.

Ψέγω τον εαυτό μου που δεν μπορώ να κάνω τίποτα ουσιαστικό γι΄ αυτό αλλά δεν δέχομαι όμως και την έκπληξη των μεγάλων μπροστά στο bullying, στον χουλιγκανισμό, στον εκφασισμό, στα ναρκωτικά και άλλα ωραία φρούτα που ευδοκιμούν στον σύγχρονο πολιτισμό μας «» (Τα εισαγωγικά τα βάζω δίπλα για οποιονδήποτε δεν είναι και πολύ περήφανος για τον πολιτισμό που δημιουργήσαμε και που κληρονομούμε στις ερχόμενες γενιές).

Βοηθώντας χρόνια ανθρώπους (μη επαγγελματίες) να ανακαλύψουν την ομορφιά της θεατρικής Τέχνης
Ανδρέας Ζάκας

Εδώ και χρόνια είστε ο «αρχηγός» μιας ερασιτεχνικής ομάδας. Τι δουλειά έχετε κάνει όλα αυτά τα χρόνια;

Έχω σκηνοθετήσει και σκηνογραφήσει πάνω από 100 θεατρικά έργα μέσα σε 46 χρόνια από το Ελληνικό και διεθνές ρεπερτόριο, ανάμεσά τους και έργα με ιδιαίτερη βαρύτητα, όπως «Εκκλησιάζουσες» του Αριστοφάνη, «Μάνα κουράγιο» του Μπρεχτ, «Η αυλή των θαυμάτων» του Καμπανέλλη, «Το σπίτι της Μπερνάντα Άλμπα» του Λόρκα, «Το κορίτσι με το κορδελάκι» του Περγιάλη, «Ο θείος Βάνιας» του Τσέχωφ, «Οι Γερμανοί Ξανάρχονται» των Σακελλάριου-Γιαννακόπουλου, «Το Αυγουστιάτικο Φεγγάρι» του Πάτρικ, «Ο Λεπρέντης» του Χουρμούζη, «Ο καλός στρατιώτης Σβέικ» του Χάσεκ, «Το μεγάλο μας τσίρκο» του Καμπανέλλη, «Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ» των Φρ. Γκούντριχ και Άλμπ. Χάκετ καθώς και δεκάδες άλλα είτε μονόπρακτα σε ενιαία παράσταση, είτε πολύπρακτα έργα.

Έχω μεταφράσει ή διασκευάσει μερικά από αυτά, και έχω ασχοληθεί με ιδιαίτερη αφοσίωση στο παιδικό θέατρο, ανεβάζοντας θεατρικά έργα αποκλειστικά γραμμένα για παιδιά ή διασκευασμένα γι’ αυτά. Στο ανέβασμα των έργων υπήρχε παραγωγική συνεργασία εκτός από τους ηθοποιούς, με τους συγγραφείς τους όπως ο Ι. Καμπανέλλης, ο Λ. Τριβιζάς και η Ξ. Καλογεροπούλου. Η πολυπληθής ομάδα που είχα, διδασκόταν την τέχνη του θεάτρου, κατασκεύαζε τα σκηνικά, έγραφε τη μουσική, έραβε τα κοστούμια και υπήρξε χρονιά που μπόρεσε να ανεβάσει μέχρι 6 συνολικά έργα.

Οι συναντήσεις/μαθήματα περιλαμβάνουν (εκτός από πρόβες για την παρουσίαση κάποιας παράστασης) και θεατρικές ασκήσεις;

Πριν από την ανάγνωση του έργου, οι ερασιτέχνες ηθοποιοί διδάσκονταν από εμένα ή και ειδικούς δασκάλους θέματα γενικής υποκριτικής (ορθοφωνία, κινησιολογία, ιστορία θεάτρου, ασκήσεις εμπιστοσύνης κλπ). Κατά τη διάρκεια των δοκιμών, οι ηθοποιοί παρακολουθούσαν και ανέλυαν ειδικά θέματα που αφορούσαν το συγκεκριμένο θεατρικό έργο, συζητούσαν με τους συγγραφείς, εφόσον αυτό ήταν εφικτό και πριν από την έναρξη της πρόβας, γινόταν ασκήσεις συγκέντρωσης και αυτοελέγχου. Γενικά, η ομάδα αποτελούσε ένα θεατρικό εργαστήρι.

Τι πιστεύετε ότι είναι αυτό που ωθεί έναν άνθρωπο να ασχοληθεί με το θέατρο- και μάλιστα όχι επαγγελματικά;

Μέσα στην όλη θεατρική μου προσφορά διαπίστωσα ότι οι ερασιτέχνες ηθοποιοί ανακάλυπταν μέσα τους κρυμμένες δυνάμεις, που ήθελαν να εκτονωθούν και να δημιουργήσουν. Επί μέρους μάλιστα φανερώνονταν ιδιαίτερα ταλέντα, τα οποία προχώρησαν και ασχολήθηκαν επαγγελματικά με το θέατρο.

Άλλες πάλι φορές, ο χαρακτήρας πολλών νέων ερασιτεχνών είχε την ευκαιρία να ενστερνισθεί την αξία της ομαδικότητας και οργανωτικότητας μιας προσπάθειας ή ακόμα να δημιουργήσει ανθρώπινες σχέσεις μέσα στην ομάδα. Πολλοί μου έλεγαν ότι με την ενασχόλησή τους στο θέατρο κάλυψαν το κενό που υπήρχε μέσα τους και έπαψαν να αισθάνονται μοναξιά, καθώς και άλλα αρνητικά της καθημερινότητας. Ήταν σπάνιες τέλος οι φορές που διαπίστωνα αρνητική συμμετοχή στην ομάδα και αυτές οι περιπτώσεις είτε απομονώθηκαν αφ’ εαυτού είτε από την υπόλοιπη ομάδα.

Το θέατρο προσφέρει στην ψυχή μας θετικότητα, θάρρος, αποφασιστικότητα και ετοιμότητα, αλλά, ουσιαστικά, πιστεύω ότι είναι η ίδια η ψυχή μας. Αυτό διδάχθηκα εγώ προσωπικά από τον μεγάλο και μοναδικό δάσκαλο του θεάτρου Κάρολο Κουν, αλλά το βλέπω και από τους εκατοντάδες συνεργάτες και ηθοποιούς που συναντώ μετά από χρόνια και οι οποίοι, εκείνο που μου μεταφέρουν, είναι ότι παίζοντας θέατρο, έβρισκαν μια φωτεινή πλευρά της ζωής τους.

Το βλέπω και στο δικό μου εαυτό να νιώθει τη ζωντάνια του θεάτρου στην ηλικία που βρίσκομαι και που δεν εννοώ να το εγκαταλείψω, παρά το γεγονός ότι μέσα σ’ αυτό συνάντησα και τυχάρπαστους απατεώνες που νομίζουν ότι υπηρετούν την τέχνη και τον πολιτισμό, αλλά στην ουσία είναι τυχοδιώκτες, ανασφαλείς και αντικοινωνικοί.

Σε ποια παράσταση εμφανίζεστε αυτήν την περίοδο και τι πραγματεύεται;

Εμφανίζομαι σαν απλός ηθοποιός στην κωμωδία «Περμαγκανάτ» της Μαίης Σεβαστοπούλου στο θέατρο «Αγγέλων βήμα». Το έργο διαδραματίζεται στην Αθήνα του 1930 και στην περιοχή όπου υπάρχουν πορνεία, μέσα στα οποία οι «κυρίες» που «εργάζονται» κουβαλούν η κάθε μία ένα παρελθόν με ναυάγια ζωής. Επισκέπτης είναι ένας πλούσιος μεγαλέμπορας, που δεν έρχεται σαν «πελάτης», αλλά αναζητώντας τη χαμένη κόρη του. Το έργο έχει πλούσια δράση, μουσική και τραγούδια, αλλά πάνω από όλα διαθέτει την τέχνη της συγγραφέως να ανακαλύπτει την κωμική πλευρά των ανθρώπινων καταστάσεων και έτσι, ο θεατής να φεύγει ανανεωμένος από την παράσταση.

Η θεραπεία της … «Αντιγόνης»*

Το Θέατρο τελικά είναι πολύ πιο σημαντικό απ’ ότι -ίσως- πιστεύαμε. Ολοένα και περισσότερο, βλέπουμε τεχνικές του Θεάτρου να χρησιμοποιούνται σχεδόν σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής μας. Πλέον, είναι έντονη η χρήση του και σε ψυχοθεραπευτικές διαδικασίες. Για αυτό το λόγο, μιλήσαμε με την κυρία Αντιγόνη Χριστοφόρου, ώστε να μας «εξηγήσει» πώς λειτουργεί η Δραματοθεραπεία ως ψυχοθεραπευτική προσέγγιση και πόσο μπορεί να συμβάλει στην ψυχική μας ανακούφιση.

• Η Δραματοθεραπεία είναι μία ψυχοθεραπευτική προσέγγιση, όπου χρησιμοποιεί την δυναμική του Δράματος, με στόχο την ψυχική ανακούφιση του ανθρώπου.\
• Ανήκει στις θεραπείες μέσω Τέχνης. Δανείζεται αρκετά στοιχεία από το Θέατρο, χωρίς να είναι Θέατρο. Βασίζεται στην αντίληψη ότι το Θέατρο διαθέτει ενδογενής θεραπευτικές ιδιότητες και ότι η δραματική μεταφορά έχει την δύναμη να επιφέρει αλλαγές σε βαθύ επίπεδο (κάθαρση).
• Το Δράμα οργανώνει το χάος, το βάζει σε τάξη και η Τέχνη κάνει ορατό το αόρατο!
• Ετυμολογικά η λέξη Δραματοθεραπεία προέρχεται από το ρήμα δράω-δρω, που σημαίνει κάνω πράξη, κάνω δράση και την λέξη θεραπεία.
• Οι ρίζες της βρίσκονται στην αρχαία Ελλάδα, τότε που χρησιμοποιούσαν το Θέατρο για θεραπευτικούς λόγους, όπως μας μαρτυρούν τα ευρήματα στην Επίδαυρο στο Ασκληπιείο και αλλού.
• Ως αυτόνομη θεραπευτική προσέγγιση αναπτύχθηκε το 1960 στην Μεγάλη Βρετανία. Είχε βέβαια προηγηθεί ο Moreno εισάγοντας την έννοια του ψυχοδράματος, με το οποίο η Δραματοθεραπεία εμφανίζει ομοιότητες αλλά και διαφορές. Στην χώρα μας εφαρμόζεται από το 1980 με θεαματικά αποτελέσματα.
• Μέσα από την δραματική έκφραση ο θεραπευόμενος προάγει την ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης, την επικοινωνία και την σχέση με τους άλλους. Βοηθάει ώστε να αναδυθούν μπλοκαρισμένες συμπεριφορές, δυσλειτουργικά μοτίβα και συναισθήματα, καθώς και να ενισχυθούν ρόλοι που είναι χρήσιμοι ή να αποδυναμωθούν άλλοι ρόλοι που δεν είναι χρήσιμοι στην καθημερινότητα.
• Στην Δραματοθεραπεία δουλεύουμε κατά περίπτωση με: Αφήγηση ιστορίας, μύθοι, παραμύθια, ποιήματα, κίνηση, αυτοσχεδιασμοί, παίξιμο ρόλων, αντιστροφή ρόλου, χορός, ζωγραφική, κουκλοθέατρο, μάσκες, κολλάζ και άλλα.
• Κάθε φορά που φτιάχνεται μια ιστορία στην Δραματοθεραπευτική διαδικασία δουλεύει η φαντασία όπου φέρνει υλικό από το παρελθόν, από τα βιώματα, από την κουλτούρα του κάθε ενός που συμμετέχει. Αυτή η ζύμωση και η χρήση του δημιουργικού εαυτού μαζί με την δραματική έκφραση είναι που φέρει την ανακούφιση και την αλλαγή.
• Ομάδες Δραματοθεραπείας εφαρμόζονται στην θεραπεία όλων των εξαρτήσεων (ναρκωτικά, αλκοόλ, διατροφικά, τζόγος, χάπια).
• Ο εξαρτημένος με την βοήθεια της Δραματοθεραπείας θα ανακαλύψει τον δημιουργικό εαυτό του (κατάσταση πρωτόγνωρη) και μέσα από τα δρώμενα θα μεταμορφώσει την παθητικότητα (που του δίνει η χρήση) σε δράση, την άγνοια σε σοφία την απομόνωση σε σχέση. Ο εξαρτημένος είναι θεατής της ζωής του. Καθώς βγαίνει από τις ουσίες χρειάζεται να αποκαταστήσει την σχέση του με τον εαυτό του. Βρίσκοντας τους ρόλους του αρχίζει να δομεί την ταυτότητα του. Πρέπει να αντικαταστήσει έναν ολόκληρο κόσμο, να γίνει ο σεναριογράφος και ο πρωταγωνιστής της ζωής του δίχως πρόβες.

*Η Αντιγόνη Χριστοφόρου είναι ψυχοθεραπεύτρια/δραματοθεραπεύτρια. Από το 2000, εργάζεται ως ψυχοθεραπεύτρια/δραματοθεραπεύτρια στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής, στη μονάδα 18ΑΝΩ.

Είναι γραμματέας τους Συλλόγου Δραματοθεαραπευτών-Παιγνιοθεραπευτών Ελλάδος. Κάνει ατομικές συνεδρίες ψυχοθεραπείας με ενήλικες, εφήβους, διατηρεί ομάδες Δραματοθεραπείας και συντονίζει Βιωματικά Εργαστήρια Δραματοθεραπείας.

Επίσης, εργάζεται ψυχοθεραπευτικά με χρήστες ουσιών, (αλκοόλ, ναρκωτικά), τις οικογένειές τους και το περιβάλλον τους. Ανήκει στους Γιατρούς του Κόσμου στο πρόγραμμα «Μείωση της Βλάβης. Οι Δρόμοι της Αθήνας», φροντίζοντας χρήστες ουσιών.

Έχει γράψει άρθρα σε πολλά περιοδικά και εφημερίδες. Έχει λάβει μέρος ως εισηγήτρια σε συνέδρια και ημερίδες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Έχει καταχωρηθεί στην διεθνή εγκυκλοπαίδεια ‘Who is Who’ του εκδοτικού οίκου Verlag fuer Personenzyklopaedien AG.

Από το 2012 έχει δημιουργήσει και οργανώσει την μοναδική στην Ελλάδα «Θεατρική Ομάδα Απεξαρτημένων Αλκοολικών» που λειτουργεί με μεγάλη επιτυχία μέχρι σήμερα κάτω από την ομπρέλα του ΨΝΑ, δίνοντας θεατρικές παραστάσεις και μεταφέροντας μηνύματα για μια ζωή καθαρή από ουσίες και ‘ότι δεν λέγεται πίνεται!’. Δίνει διαλέξεις σε σχολεία, συλλόγους και συντονίζει βιωματικά εργαστήρια Δραματοθεραπείας σε όλη την Ελλάδα.

Αν έχετε ανάγκη εσείς ή κάποιος οικείος σας,
μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί της στο 6947937632.

15 αποφθέγματα

1. Augusto Boal

«Πρέπει όλοι να ασχολούμαστε με το θέατρο,για να βρούμε ποιοι είμαστε, αλλά και για να ανακαλύψουμε ποιοι θα μπορούσαμε να γίνουμε»

2. John Gielgud

«Το να είσαι κάποιος άλλος είναι πάντα πιο ενδιαφέρον από το να είσαι ο εαυτός σου»

3. Oscar Wilde

«Αγαπώ την υποκριτική. Είναι πολύ πιο πραγματική από τη ζωή»

4. Αριστοτέλης

«Ο σκοπός της τέχνης δεν είναι να αναπαραστήσει την εξωτερική εμφάνιση των πραγμάτων, αλλά την εσωτερική τους σημασία»

5. Κάρολος Κουν

«Δεν κάνουμε θέατρο για το θέατρο. Δεν κάνουμε θέατρο για να ζήσουμε. Κάνουμε θέατρο για να πλουτίσουμε τους εαυτούς μας, το κοινό που μας παρακολουθεί κι όλοι μαζί να βοηθήσουμε να δημιουργηθεί ένας πλατύς, ψυχικά πλούσιος και ακέραιος πολιτισμός στον τόπο μας»

6. Arthur Schopenhauer

«Η ζωή είναι ένα τεράστιο θέατρο, όπου παίζεται η ίδια τραγωδία με διαφορετικούς τίτλους»

7. Robert De Niro

«Ένα από τα ωραία με την ηθοποιία είναι ότι σου επιτρέπει να ζεις ζωές άλλων ανθρώπων χωρίς να χρειάζεται να πληρώσεις το τίμημα.»

8. Jeanne Moreau

«Η ηθοποιία έχει να κάνει με πολύ λεπτά συναισθήματα. Δεν βάζεις μια μάσκα. Κάθε φορά που ένας ηθοποιός παίζει, δεν κρύβεται. Εκθέτει τον εαυτό του»

9. Albert Camus 

«Διασχίζοντας τους αιώνες και τα πνεύματα, υποδυόμενος τον άνθρωπο όπως μπορεί να είναι και όπως είναι […] Ο ηθοποιός είναι ταξιδευτής του χρόνου και, προκειμένου για τους καλύτερους, ο ταξιδευτής που παγιδεύεται από τις ψυχές»

10. William Shakespeare 

«Ο κόσμος είναι μια θεατρική σκηνή και όλοι, άντρες και γυναίκες, απλά ηθοποιοί. Έχουν τις εισόδους τους και τις εξόδους τους. Και ο κάθε άνθρωπος στον καιρό του παίζει πολλούς ρόλους»

11. Ιάκωβος Καμπανέλλης

« […] Όταν η δημοκρατία έγινε και πολιτική πραγματικότητα, στην Αθήνα το θέατρο πήρε τη μορφή που ξέρουμε και έγινε λειτούργημα […] Ήταν μια παράλληλη μορφή της φιλοσοφίας της ύπαρξης μέσα στην πολιτεία […] Η δημοκρατία σε μορφή τέχνης του λόγου»

12. Γιώργος Σεφέρης

«Στήνουμε θέατρα και τα χαλνούμε/ όπου σταθούμε κι όπου βρεθούμε στήνουμε θέατρα και σκηνικά, όμως η μοίρα μας πάντα νικά/ και τα σαρώνει και μας σαρώνει/ και τους θεατρίνους και το θεατρώνη/ υποβολέα και μουσικούς/στους πέντε ανέμους τους βιαστικούς…»

13. Τίτος Πατρίκιος

«Πατέρα δεν έμαθες ποτέ/ σε τι κόλαση με είχατε βάλει/τι μου ‘καναν τ’ άλλα τα παιδιά/ που όλη τη μέρα με λέγαν «θεατρίνα»/κι εγώ, πνίγοντας τα κλάματα, τα ‘βαζα με σένα/με το Θεό, μ’ όλους, που δεν είχες/μια δουλειά της προκοπής, ει δυνατόν ένα γραφείο. Ντρεπόμουνα για το επάγγελμά σου/όπως τώρα καμαρώνω, τώρα/ που κάθε πρωί κινάω για την κοινή σκλαβιά/του ασήμαντου γραφείου μου.»

14. Κωνσταντίνος Καβάφης

«Άλλα ζητεί η ψυχή σου, γι’ άλλα κλαίει· τον έπαινο του Δήμου και των Σοφιστών, τα δύσκολα και τ’ ανεκτίμητα Εύγε· την Αγορά, το Θέατρο, και τους Στεφάνους. Αυτά πού θα σ’ τα δώσει ο Αρταξέρξης, αυτά πού θα τα βρεις στη σατραπεία· και τι ζωή χωρίς αυτά θα κάμεις»

15. Calderón de la Barca

«Τι είν’ η ζωή; Ένα ψέμα, μια αυταπάτη, μια χίμαιρα, μια σκιά. Στιγμή στου απείρου το χάος είν’ ό,τι φαίνεται μεγάλο. Γιατί η ζωή είν’ ένα όνειρο, τι άλλο! Και τα όνειρα, είναι όνειρο του ονείρου»